Dieta trzustkowa – co jeść, a czego unikać przy zapaleniu trzustki?

Trzustka jest narządem odgrywającym kluczową rolę w procesach trawienia w przewodzie pokarmowym. Wytwarza enzymy wydzielane do przewodu pokarmowego, które biorą udział w trawieniu białek, węglowodanów i tłuszczów. Aby zapobiec procesom trawiennym w samej trzustce, enzymy te są wydzielane jako nieaktywne prekursory tzw. proenzymy, które dopiero w przewodzie pokarmowym przekształcają się w aktywne formy.

Dieta trzustkowa – dlaczego dieta przy chorobach trzustki jest ważna? 

Ze względu na wyżej opisane czynności trzustki dieta jest jednym z najważniejszych czynników leczniczych w czasie choroby tego organu. W przypadku ostrego zapalenia trzustki odpowiedni jadłospis ma za zadanie odciążyć chory narząd i uspokoić jego funkcje czynnościowe. W przewlekłym zapaleniu trzustki celem diety jest ustąpienie bólu, profilaktyka spadku masy ciała i niedoborów pokarmowych. Przy tym schorzeniu należy ją kontynuować przez całe życie chorego.

Co można, a czego nie wolno jeść przy ostrym zapaleniu trzustki? 

Przyczyną ostrego zapalenia trzustki jest nagłe uczynnienie proenzymów trzustkowych do ich aktywnych form (enzymów) jeszcze w trzustce, a więc zanim zostaną wydzielone do przewodu pokarmowego. Powoduje to, że zaczynają one działać w obrębie komórek narządu, co wywołuje z kolei samotrawienie tego organu. Objawia się to ostrym bólem w obrębie jamy brzusznej często promieniującym do pleców i towarzyszącymi symptomami takimi jak: nudności, wymioty, wzdęcia, a w ciężkich przypadkach niedrożność jelit, zaburzenia oddychania, krążenia, niewydolność nerek i inne. Bez względu na przebieg schorzenia (lekki czy ciężki) chory powinien jak najszybciej znaleźć się w szpitalu. Oprócz leczenia szpitalnego niezbędnym czynnikiem mającym wpływ na przebieg choroby i rokowanie jest dieta. 

W lekkim przebiegu schorzenia żywienie drogą doustną rozpoczyna się zwykle w trzeciej lub czwartej dobie, natomiast w ciężkim – dietę doustną wprowadza się później, a od trzeciego dnia choroby stosuje się żywienie dojelitowe. W pierwszym etapie w żywieniu doustnym stosuje się dietę łatwostrawną z ograniczeniem tłuszczów, w której szczególnemu ograniczeniu podlegają: błonnik pokarmowy, produkty wzdymające oraz tłuszcz. Tłuszcze ogółem (dodane i zawarte w produktach) nie powinny dziennie przekraczać ilości 40 g. Niezmiernie ważne jest, by pacjent o regularnych porach jadł 4–5 niewielkich objętościowo posiłków, by odciążyć funkcje wydzielnicze chorego narządu. Produkty dozwolone w diecie trzustkowej to: 

• pieczywo jasne i czerstwe (bez ziaren), drobne kasze, drobny makaron, ryż, 
• chude mleko i przetwory mleczne, 
• chude ryby i wędliny, drób, cielęcina i wołowina, 
• niewielkie ilości tłuszczów: masło, olej sojowy, słonecznikowy, oliwa z oliwek, 
• miód, dżem, 
• ziemniaki, warzywa i owoce (najlepiej obierać je ze skórek, by zmniejszyć ilość błonnika) w formie gotowanej lub przetartej. 

W pierwszym etapie nie wolno jeść produktów: 

• o wysokiej zawartości błonnika pokarmowego: razowego pieczywa, grubych kasz, pełnoziarnistego makaronu, 
• o wysokiej zawartości tłuszczu: tłustego mleka i tłustych przetworów mlecznych, tłustych mięs i ryb, produktów wędzonych, śmietany, smalcu, margaryn, orzechów, czekolady, chałwy, tłustych ciast, kremów, ciasta francuskiego, 
• warzyw i owoców wzdymających lub ciężkostrawnych: kapusty, cebuli, papryki, rzodkiewki, warzyw strączkowych, śliwek, gruszek. 

Drugi etap diety stosowanej po ostrym zapaleniu trzustki trwa również miesiąc i polega na podobnych zasadach jak pierwszy, ale ilość tłuszczu zwiększa się do 50 g dziennie. Jeśli pacjent czuje się lepiej, nie towarzyszą mu objawy z przewodu pokarmowego takie jak: wzdęcia, furczenia, stolce tłuszczowe, może przejść do trzeciego etapu, w którym przechodzi się na dietę pełnowartościową, powoli zwiększając ilość tłuszczu do 60–80 g dziennie.

Produkty dozwolone i zakazane przy przewlekłym zapaleniu trzustki 

W przewlekłym zapaleniu trzustki rozwija się postępujące uszkodzenie trzustki. Pojawiają się zaburzenia wchłaniania i trawienia. Przewlekłe zapalenie trzustki wywołuje nieodwracalne zmiany w obrębie narządu, dlatego dietę i leczenie trzeba stosować do końca życia. Szacuje się, że u 30–40 proc. chorych schorzenie to prowadzi do rozwoju cukrzycy.  

Podstawową zasadą diety w przewlekłym zapaleniu trzustki jest ograniczenie tłuszczu. Na początku diety tłuszcz powinien być w ilości do 50 g na dobę. Jeśli tolerancja tłuszczu jest dobra, zwiększa się go powoli w diecie do maksymalnie 80 g na dobę, obserwując, czy nie pojawią się objawy ze strony układu pokarmowego: wzdęcia, stolce tłuszczowe (maziste, połyskujące). Jeśli takowe wystąpią, ponownie zmniejsza się ilość tłuszczu w diecie.

Dieta powinna być lekkostrawna. Podobnie jak w przypadku ostrego zapalenia trzustki produktami dozwolonymi są pieczywo jasne i czerstwe, drobne kasze, drobny makaron, ryż, chude mleko i przetwory mleczne, chuda ryba, chude wędliny, drób, cielęcina i wołowina, niewielkie ilości tłuszczów dodanych: masło, olej sojowy, słonecznikowy, oliwa z oliwek oraz miód, dżem, ziemniaki, niewzdymające warzywa i owoce. Zakazane są natomiast: razowe, pełnoziarniste pieczywo, gruboziarniste kasze, brązowy ryż, tłuste mleko i przetwory mleczne, tłuste mięsa i ryby, produkty wędzone, śmietana, smalec, margaryny, orzechy, czekolada, chałwa, tłuste ciasta, kremy, ciasto francuskie oraz wzdymające warzywa i owoce: kapusty, cebula, papryka, warzywa strączkowe, śliwki, gruszki.

W przewlekłym zapaleniu trzustki wskazane jest rozłożenie jadłospisu na małe objętościowo posiłki w ilości 5–6 dziennie. Dieta chorego na przewlekłe zapalenie trzustki powinna być także dopasowana do jego preferencji i tolerancji. Na przykład część pacjentów dobrze toleruje surowe warzywa i owoce w formie przetartej, u innych przed podaniem warzyw i owoców wymagana jest obróbka termiczna (np. pieczone jabłka). 

Suplementy wspomagające pracę trzustki 

Niekiedy chory po przebytym ostrym zapaleniu trzustki wymaga leczenia wyciągami trzustkowymi (pankreatyną). W przypadku przewlekłego zapalenia trzustki i wystąpienia objawów złego wchłaniania stosuje się przede wszystkim dietę niskotłuszczową o zawartości tłuszczu poniżej 60 g na dobę i suplementację witaminami rozpuszczalnymi w tłuszczach (A, D, E, K). Osoby z przewlekłym zapaleniem trzustki, wynikającym z nadużywania alkoholu, zwykle wymagają także suplementacji witaminami z grupy B, w tym kwasem foliowym (wit. B9). Jeśli leczenie dietą i zmiana stylu życia nie skutkują normalizacją wypróżnień i zatrzymaniem spadku masy ciała, stosuje się leczenie preparatami trzustkowymi.  

Wśród suplementów wspierających pracę trzustki i układu pokarmowego znajdziemy również preparaty zawierające zioła, m.in.: ziele dziurawca, koper włoski, kminek, ziele macierzanki, ziele karczocha, ziele mniszka. Jednak należy pamiętać, że zioła mogą wchodzić w interakcje z lekami stosowanymi przez pacjenta. Dlatego przed wprowadzeniem ziół do terapii przewlekłego zapalenia trzustki należy skonsultować to z lekarzem prowadzącym.