Dieta a niedrożność jelit – leczenie żywieniowe w niedrożności przewodu pokarmowego

Niedrożność przewodu pokarmowego wiąże się z pojawieniem silnych bóli brzucha, wzdęciami, nadmierną ilością gazów, wymiotami lub podwyższoną temperaturą ciała. Wymaga interwencji lekarskiej, zwykle chirurga. Jaką rolę przy niedrożności układu pokarmowego pełni dieta? Na czym polega leczenie żywieniowe po operacji niedrożnych jelit? 

Niedrożności przewodu pokarmowego nie można lekceważyć, bo nie jest tylko chwilowym niedomaganiem jelit i niestrawnością, na którą pomogą dostępne bez recepty leki. Stanowi natomiast sygnał, że w naszym organizmie dzieje się coś poważnego – np. rozwija choroba nowotworowa. Po interwencji chirurga istotnym będzie wprowadzenie odpowiedniej formy terapii żywieniowej, zwykle tzw. leczenia żywieniowego. 

Niedrożność przewodu pokarmowego – czynniki ryzyka 

Niedrożność przewodu pokarmowego definiowana jest jako zaburzenie przechodzenia (pasażu) treści pokarmowej przez przewód pokarmowy. Podejrzenie tzw. niedrożności mechanicznej jelit, stanowi jedną z częstszych przyczyn skierowania pacjenta na oddział chirurgiczny (obok niedrożności mechanicznej, wyróżniamy także niedrożność porażenną, związaną ze świeżo przebytym zabiegiem w obrębie jamy brzusznej).

Do typowych objawów niedrożności zalicza się: 

• bóle brzucha; 
• zatrzymanie stolca; 
• nadmierna ilość gazów powodująca silne wzdęcia brzucha i związany z tym mocno powiększony obwód brzucha; 
• wymioty;
• gorączka. 

Wśród przyczyn pojawienia się niedrożności przewodu pokarmowego wymienia się m.in.: 

• skręt jelit; 
• uwięźnięcie pętli jelitowych w worku przepuklinowym; 
• zrosty pooperacyjne; 
• powikłanie chorób zapalnych jelita np. choroba Leśniowskiego-Crohna albo colitis ulcerosa (wrzodziejące zapalenie jelita grubego). 

Wyższe ryzyko niedrożności przewodu pokarmowego posiadają m.in.: 

• osoby starsze (7.-8. dekada życia); 
• chorzy unieruchomieni, np. w następstwie uszkodzenia rdzenia kręgowego; 
• chorzy z chorobą Alzheimera; 
• chorzy ze stwardnieniem rozsianym; 
• chorzy przyjmujący leki psychotropowe wpływające na motorykę przewodu pokarmowego. 

 Dieta po operacji niedrożności jelit – leczenie żywieniowe 

Niedrożność przewodu pokarmowego to sytuacja, w której podstawową formą leczenia jest ingerencja lekarza, zwykle chirurga. Po zakończonej interwencji, decyduje się o dalszym prowadzeniu, obejmującym prócz farmakologii i opieki pielęgniarskiej, również i rodzaj postępowania żywieniowego. Do jego elementów należy tzw. leczenie żywieniowe – jeśli dany ośrodek dysponuje możliwościami w jego prowadzeniu. Czym ono jest? 

Leczenie żywieniowe, inaczej żywienie kliniczne, to postępowanie medyczne, które obejmuje: 

• ocenę stanu odżywienia, celem zapobieżenia rozwojowi i pogłębianiu się niedożywienia, głównej przyczyny powikłań zaordynowanego leczenia; 
• ocenę zapotrzebowania na składniki odżywcze; 
• podaż odpowiednich ilości białka, energii, elektrolitów, witamin i pierwiastków śladowych; 
• podaż wody; 
• monitorowanie leczenia. 

Wyróżniamy trzy formy leczenia żywieniowego: 

• drogą doustną, jeśli możliwa, w tym wprowadzenie specjalnych odżywek, tzw. ONS (oral nutritional supplements), znane szerzej wśród pacjentów jako „nutridrinki”; 
• drogą dostępu sztucznego do przewodu pokarmowego, jako leczenie z wyboru (tzw. żywienie dojelitowe); 
• drogą dożylną, gdy żywienie dojelitowe nie jest możliwe lub wystarczające (tzw. żywienie pozajelitowe).  

Żywienie do- i pozajelitowe w niedrożności przewodu pokarmowego

W momencie uzyskania dostępu do sprawnego odcinka przewodu pokarmowego (np. w formie gastrostomii lub PEG-a), decyduje się o rozpoczęciu żywienia drogą dojelitową. Mieszaniny do tej formy interwencji są nazywane dietami przemysłowymi, a o ich rodzaju decyduje szpitalny zespół żywieniowy – lekarz, pielęgniarka i/lub dietetyk i/lub farmaceuta. Obok tzw. worków żywieniowych do dyspozycji mamy też wspomniane wyżej ONS, które podaje się drogą doustną.

Diety dojelitowe, zarówno podawane drogą doustną, jak i drogą dostępu sztucznego, cechuje szeroki asortyment, pozwalający na dobranie odpowiedniego preparatu do danej jednostki chorobowej oraz indywidualnego zapotrzebowania pacjenta. 

Żywienie pozajelitowe jest natomiast metodą żywienia, polegającą na wprowadzeniu substancji odżywczych do krwiobiegu w najprostszej ich postaci – z pominięciem drogi przewodu pokarmowego. Jest wskazane w sytuacji, gdy drogą doustną pacjent nie jest w stanie zapewnić swojemu organizmowi potrzebnej ilości energii i składników mineralnych, a drogą dojelitową nie jest możliwe bądź wystarczające. O włączeniu żywienia pozajelitowego zawsze decyduje lekarz. Wdrażanie interwencji rozpoczyna się tak wcześnie (po np. leczeniu operacyjnym), jak to tylko jest możliwe.  

Rola diety przy niedrożności jelit 

Odpowiednio dobrana forma leczenia zapobiega rozwojowi niedożywienia, głównej przyczynie powikłań. W omawianej sytuacji mówimy jednak o leczeniu żywieniowym, pomijając tradycyjną dietę. W tym wypadku nie znajdzie ona oczekiwanego zastosowania, chyba, że nad jej przebiegiem będzie czuwał wykwalifikowany zespół terapeutyczny (w tym dietetyk kliniczny), który umiejętnie wyedukuje chorego, w jaki sposób ma się odżywiać, co do diety włączyć, a czego unikać przy niedrożności jelit. 

Część autorów uważa, że czynnikiem sprzyjającym wystąpienia niedrożności przewodu pokarmowego może być dieta bogatoresztkowa, czyli o wysokim udziale błonnika. Doniesienia te należy jednak rozważać ostrożnie, bowiem z drugiej strony zaleca się, aby nasza codzienna dieta dostarczała około 40 g błonnika pokarmowego, pochodzącego z wysokiego spożycia warzyw, owoców czy produktów zbożowych z pełnego ziarna. Błonnik pokarmowy odznacza się dobrą prasą naukową w zapobieganiu chociażby rozwoju nowotworu jelita grubego. Przy wyborze tego rodzaju diety należy jednak bezwzględnie pamiętać o wypijaniu odpowiednio dużej ilości wody, co zapobiegnie powstawaniu m.in. wzdęć.