Reumatoidalne zapalenie stawów – przyczyny, objawy i leczenie RZS

Reumatoidalne zapalenie stawów (inaczej RZS lub gościec stawowy) to przewlekła choroba reumatyczna o podłożu autoimmunologicznym. Powszechnie określa się ją także jako reumatyzm. Początkowo atakuje najczęściej symetrycznie małe i średnie stawy rąk i nóg, ale w konsekwencji prowadzi do wielu zmian ogólnoustrojowych – jej najbardziej charakterystycznym objawem jest ból stawów, ich zaczerwienienie i obrzęk. Jak leczy się reumatoidalne zapalenie stawów? Czy istnieją domowe sposoby na RZS?

1. Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) – co to jest?
2. Przyczyny RZS i czynniki ryzyka
3. Reumatoidalne zapalenie stawów – objawy
4. Reumatoidalne zapalenie stawów – badania i diagnostyka
5. Leczenie farmakologiczne reumatoidalnego zapalenia stawów
6. Reumatoidalne zapalenie stawów – fizjoterapia
7. Ćwiczenia przy RZS
8. Reumatoidalne zapalenie stawów – domowe sposoby. Zioła w leczeniu RZS
9. Dieta przy reumatoidalnym zapaleniu stawów

Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) – co to jest?

Reumatoidalne zapalenie stawów – RZS (inaczej gościec stawowy, łac. poliarthitis rheumatoidea) to choroba tkanki łącznej. Jest ona przewlekła, ma charakter zapalny oraz podłoże autoimmunologiczne. Oznacza to, że układ odpornościowy sam atakuje z niewyjaśnionych przyczyn swój organizm. Ta choroba reumatyczna dotyka najczęściej średnie i małe stawy rąk i nóg i powoduje duże dolegliwości bólowe. Stany zapalne powstające w tych obszarach zajmują nie tylko błonę maziową, ale także kaletki maziowe i pochewki ścięgniste. RZS prowadzi do dużych deformacji stawów, przykurczy, zmniejszenia ruchomości, a w konsekwencji do ograniczeń ruchowych uniemożliwiających wykonywanie najprostszych czynności dnia codziennego oraz do niepełnosprawności. Oprócz zajętych stawów chorobą mogą być objęte narządy wewnętrzne – płuca, nerki, wzrok czy układ krążenia.

RZS jest także najczęstszą chorobą układową, a szczyt zachorowania przypada między 35. a 50. rokiem życia. RZS przebiega z okresami zaostrzeń i remisji, rozwija się w przeciągu kilku lub kilkunastu tygodni, może mu towarzyszyć gorączka reumatyczna. Reumatoidalne zapalenie stawów może pojawić się także u dzieci.

Przyczyny RZS i czynniki ryzyka

Pomimo braku jednoznacznie ustalonych przyczyn RZS istnieje przekonanie, że współdziałanie czynników genetycznych i środowiskowych odgrywa kluczową rolę w rozwoju procesów autoagresji, które wywołują objawy reumatoidalnego zapalenia stawów.

Czynniki genetyczne mają wpływ na ryzyko zachorowania na RZS. Osoby, których bliscy krewni cierpieli na to schorzenie, są bardziej podatne na jego wystąpienie. Posiadanie genu HLA-DRB1 u rodziców zwiększa 2–5 razy ryzyko zachorowania u potomstwa. Jednak sam gen nie jest wystarczający do wywołania choroby.

Istnieją podejrzenia, że niektóre infekcje wywoływane przez bakterie i wirusy mogą u osób z predyspozycjami skłaniać układ odpornościowy do reakcji autoimmunologicznej skierowanej przeciwko tkankom stawowym.

Kolejnym czynnikiem ryzyka jest płeć – reumatoidalne zapalenie stawów występuje częściej u kobiet, ale przyczyny powstawania choroby nie są do końca poznane. Najczęściej RZS diagnozowane jest w okresie rozrodczym, zwłaszcza po porodzie lub w okresie menopauzy.

Istnieją również czynniki, które mogą wpływać na nasilenie objawów i przebieg RZS:

• palenie tytoniu – palenie papierosów zwiększa ryzyko zachorowania na RZS oraz może nasilać jego objawy;
• stres – często choroba może pojawić się po okresie silnego stresu;
• urazy narządów ruchu – upadki lub urazy stawów mogą przyspieszać rozwój RZS;
• czynniki środowiskowe – warunki pracy lub mieszkania, takie jak ekspozycja na wilgoć czy chłód, mogą wpłynąć na nasilenie objawów choroby.

Reumatoidalne zapalenie stawów – objawy

Jednym z głównych objawów reumatoidalnego zapalenia stawów jest stan zapalny wywołujący duży, symetryczny ból stawów (ból reumatyczny) i prowadzący do powstawania nieodwracalnych zmian deformacyjnych, przykurczy czy nawet zaników mięśni. Bolące stawy tracą swoją ruchomość i zaczynają utrudniać wykonywanie najprostszych czynności dnia codziennego. Może dochodzić do zwichnięć, podwichnięć i charakterystycznych przeprostów. U chorego zauważalne i wyczuwalne są także guzki reumatoidalne, czyli zgrubienia w tkance podskórnej. Mogą one pojawić się również w narządach wewnętrznych. Inne objawy początkowe RZS to sztywność poranna, ogólne osłabienie, stany podgorączkowe, bóle mięśni, brak apetytu, a także opuchnięte stawy.

W trakcie rozwoju choroby stawów dochodzą inne problemy z układu nerwowego, krwionośnego czy oddechowego. Mogą rozwinąć się: miażdżyca, neuropatie, zapalenie osierdzia, nadciśnienie płucne. Chory ma zmniejszoną wydolność fizyczną, szybciej się męczy, miewa duszności i zadyszki.

Jakie są rokowania przy RZS? Na pewno szybka diagnoza i wprowadzenie odpowiedniego leczenia mogą spowolnić chorobę, zmniejszyć jej negatywne skutki i poprawić oraz wydłużyć samodzielne funkcjonowanie. Stan zapalny stawów pojawia się w okresach rzutów i remisji, dlatego terapia, leki i procedury fizjoterapeutyczne dostosowywane są do obecnego stanu pacjenta i objawów RZS. Całkowite wyleczenie RZS niestety nie jest możliwe.

Reumatoidalne zapalenie stawów a uszkodzenia stawów

Cechą charakterystyczną i najczęstszym objawem stawowym tej choroby jest pojawienie się bólu i dolegliwości ruchowych w małych stawach rąk i nóg symetrycznie po obu stronach ciała. Towarzyszyć im mogą symetryczne obrzęki i ocieplenie skóry. W dalszym rozwoju choroby także większe stawy oraz stawy kręgosłupa mogą zostać zaatakowane procesem zapalnym.

Zesztywnienie stawów najczęściej jest największe o poranku (poranna sztywność stawowa) lub po długim nieporuszaniu konkretnym stawem. Stawy stają się wrażliwe na ucisk, dochodzi do ich deformacji i zniekształceń oraz pojawia się zmniejszona ruchomość. Mogą także wystąpić przykurcze, a konsekwencją zmian w więzadłach i ścięgnach może być całkowite nieodwracalne zniszczenie stawu i utrata funkcji. Objawy zapalenia stawów zazwyczaj nie mijają same.

Guzki reumatoidalne przy RZS

Guzek reumatoidalny jest typową zmianą morfologiczną pojawiającą się przy RZS. Guzki reumatoidalne powstają najczęściej w tkance podskórnej, ale również w narządach wewnętrznych.

Zmiany i objawy pozastawowe przy RZS. Jakie są początkowe objawy RZS?

Początkowy etap choroby może rozwijać się jak grypa lub przeziębienie, z objawami osłabienia i zmęczenia, stanami podgorączkowymi (może wystąpić także gorączka), bólami mięśni, mniejszym apetytem, a nawet spadkiem masy ciała. Dopiero później zaczynają pojawiać się objawy dotyczące stawów.

Oprócz problemów z zapaleniem stawów i bólem przy RZS mamy do czynienia także z objawami i chorobami dotyczącymi innych układów i struktur ciała. Choroba ta powoduje powstawanie miażdżycy, a w konsekwencji choroby niedokrwiennej serca i zawału, ale może również prowadzić do zapalenia osierdzia, kardiomiopatii, nadciśnienia płucnego, uszkodzenia zastawek, czasem zapalenia naczyń. Pacjent chorujący na RZS ma obniżoną wydolność fizyczną, szybko łapie zadyszkę nawet przy małym ruchu, miewa duszności i ból w klatce piersiowej.

Chorobie towarzyszyć może anemia i różne infekcje, suchość oka czy zapalenie rogówki. Pojawia się osłabienie mięśni, a nawet osteoporoza. Do objawów pozastawowych należy także dodać te związane z układem oddechowym – częste zapalenia płuc, oskrzeli, zwłóknienie płuc, suchy kaszel i ból w klatce piersiowej – oraz z układem nerwowym – zespół cieśni nadgarstka, polineuropatie i uciski na rdzeń kręgowy objawiające się niedowładem kończyn, mrowieniem czy zaburzeniami czucia. Reumatoidalne zapalenie stawów może zatem dawać również objawy neurologiczne. Uszkodzeniu mogą ulec także nerki.

Reumatoidalne zapalenie stawów – badania i diagnostyka

Prawidłowa diagnostyka przy RZS ma przede wszystkim potwierdzić rozpoznanie i postawienie diagnozy, określić fazę choroby i stopień utraty zdolności motorycznych przez pacjenta oraz wskazać, jak powinno wyglądać leczenie RZS.

Diagnoza reumatoidalnego zapalenia stawów opiera się na wywiadzie przeprowadzonym przez lekarza oraz na badaniach laboratoryjnych i obrazowych. Zazwyczaj lekarz zleca wykonanie morfologii krwi, określenie wskaźników zapalnych CRP i OB, przeciwciał anty-CCP i czynnika reumatoidalnego RF. Do badań obrazowych pomocnych w diagnostyce należy RTG, rezonans magnetyczny, USG i tomografia komputerowa. Wczesne objawy reumatoidalnego zapalenia stawów muszą zostać dobrze zweryfikowane, gdyż początkowo mogą świadczyć o innych chorobach czy zaburzeniach.

Leczenie farmakologiczne reumatoidalnego zapalenia stawów

Leczenie RZS ustalane jest przez lekarza i ma na nie wpływ wiele czynników – np. obecny stan zdrowotny chorego, inne współistniejące choroby oraz wiek. W leczeniu RZS najważniejsze jest jak najszybsze rozpoznanie i rozpoczęcie prawidłowego leczenia zgodnie z zaleceniami lekarza i fizjoterapeuty. Celem nadrzędnym leczenia RZS jest uzyskanie remisji, czyli wyhamowanie objawów i złagodzenie dolegliwości choroby oraz jej czasowe zatrzymanie. Zapobiega to procesowi niszczenia stawów i zwiększa szanse na dłuższe normalne funkcjonowanie pacjenta.

Niesteroidowe leki przeciwzapalne w leczeniu RZS

Leki niesteroidowe przeciwzapalne są stosowane podczas rzutów choroby i zaostrzeń. Niestety powodują one silne skutki uboczne w postaci zapalenia błony śluzowej żołądka, a nawet choroby wrzodowej. Działają przeciwbólowo i przeciwzapalnie, ale nie powodują zahamowania choroby.

Glikokortykosteroidy w leczeniu RZS

To skuteczna grupa leków, powinny być jednak stosowane w sposób przerywany i w małych terapeutycznych dawkach ze względu na dużą liczbę skutków ubocznych.

Leki modyfikujące przebieg choroby (LMPCh)

Leki modyfikujące przebieg choroby stanowią podstawę terapii RZS. Hamują one namnażanie się komórek prozapalnych. Do leków tych należą: metotreksat, leflunomid, sulfasalazyna. Wcześnie podane dają dużą szansę na uzyskanie i utrzymanie remisji choroby. Poprawiają stan ogólny pacjenta i oddalają ryzyko niepełnosprawności.

Leki biologiczne przy RZS

Leki biologiczne to najnowsze leki na reumatoidalne zapalenie stawów. Preparaty te są uzyskiwane przy zastosowaniu zaawansowanych technik inżynierii genetycznej. Ich działanie ma niwelować czynniki wywołujące procesy zapalne w organizmie. Często stosowane są w terapii skojarzonej z lekami modyfikującymi przebieg choroby. Najczęściej wprowadzane są w momencie niewystarczających efektów leczenia przy leku metotreksat. Przykładowe leki biologiczne na reumatyzm to: abatacept, certolizumab, etanercept, adalimumab, rytuksymab, tocilizumab.

Leki przeciwbólowe w leczeniu RZS

Pacjentom z RZS zaleca się paracetamol oraz leki opioidowe, które łagodzą objawy choroby.

Reumatoidalne zapalenie stawów – fizjoterapia

Mówiąc o fizjoterapii przy leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów, mamy na myśli głównie zmniejszenie lub całkowite zniesienie bólu, poprawę zdolności poruszania się czy usprawnienie funkcji manipulacyjnych osłabionych stawów dłoni, zapobieganie deformacjom stawowym i przykurczom mięśniowym. Duże znaczenie ma także poprawa wydolności oddechowej i krążeniowej, zwiększanie samodzielności, przeciwdziałanie wykluczeniu rodzinnemu czy społecznemu oraz poprawa stanu psychicznego. W przypadku reumatoidalnego zapalenia stawów u dzieci proces terapeutyczny musi także zakładać edukację szkolną i pomoc w jej organizacji.

Oprócz ćwiczeń i indywidualnych spotkań z terapeutą w leczeniu zapalenia stawów stosowane są zabiegi medycyny fizykalnej. Pacjenci mogą skorzystać z tego typu rehabilitacji w gabinetach, ale także w uzdrowiskach i sanatoriach. Objawy RZS są łagodzone dzięki kąpielom siarczkowo-siarkowodorowym, solankowym i radoczynnym, okładom z borowiny i parafiny, krioterapii miejscowej lub ogólnej, elektroterapii, magnetoterapii czy terapii ultradźwiękami. Pomocny może okazać się także masaż klasyczny.

Ćwiczenia przy RZS

Ćwiczenia przy reumatoidalnym zapaleniu stawów zawsze dobierane są indywidualnie, fizjoterapeuci dostosowują je do aktualnego stanu pacjenta, etapu choroby i chorób współistniejących. Zalecane są ćwiczenia:

• ogólnousprawniające,
• bierne,
• czynno-bierne,
• w odciążeniu,
• izometryczne,
• rozciągające,
• rozluźniające,
• wzmacniające,
• oddechowe.

RZS to choroba, w której pomimo występującego bólu stawów (najczęściej dłoni) i innych bólów reumatycznych należy wprowadzić codzienną aktywność fizyczną i wykonywać ćwiczenia poprawiające ogólną wydolność oraz zapobiegające pogłębianiu się niekorzystnych skutków choroby.

Reumatoidalne zapalenie stawów – domowe sposoby. Zioła w leczeniu RZS

Reumatyzm i jego leczenie to nie tylko leki i rehabilitacja, ale także ziołolecznictwo. Na objawy reumatyzmu znane i popularne jest stosowanie różnych ziół, które wykazują właściwości przeciwbólowe, rozgrzewające, przeciwzapalne, zmniejszające obrzęk i sztywność stawów.

Najskuteczniejszym ziołem na bolące stawy jest żywokost lekarski. Sporządza się z niego okłady na bolące stawy (starty korzeń należy wymieszać z odrobiną wody i podgrzać), można także przygotować z niego maść. Sarsaparilla jest stosowana przy początkowych objawach reumatyzmu oraz w celu złagodzenia bólu i poprawy ukrwienia. Najczęściej przygotowuje się z niej napar lub dodaje do ciepłych dań. Silne działanie przeciwzapalne mają owoce dzikiej róży spożywane w formie proszku lub konfitury. W łagodzeniu bólu można zastosować także napary z liści pandanu.

Dieta przy reumatoidalnym zapaleniu stawów

U pacjentów chorych na gościec ważna jest przede wszystkim kontrola masy ciała. Nie należy doprowadzać do nadwagi i otyłości, ponieważ powoduje to zwiększenie nacisku na stawy i powstawanie większych zmian deformacyjnych, jeśli występuje stan zapalny stawów.

Dieta w reumatoidalnym zapaleniu stawów ma za zadanie głównie zmniejszać przewlekłe stany zapalne organizmu. Zalecane jest wykluczenie pokarmów silnie alergizujących i powodujących nietolerancje pokarmowe oraz tych, które mają właściwości prozapalne. Należą do nich tłuszcze trans, znajdujące się w margarynie, wysokoprzetworzonych słodyczach, kostkach rosołowych i fast foodach. Nie zaleca się spożywania cukru i alkoholu, czerwonego mięsa i mleka. Dieta przy RZS powinna opierać się na warzywach i owocach, tłustych rybach morskich, produktach pełnoziarnistych, jak ryż, kasze, razowe pieczywo, nasionach roślin strączkowych i oliwie.