Otyłość brzuszna – przyczyny i skutki. Jak się jej pozbyć?

Ze względu na umiejscowienie tkanki tłuszczowej otyłość dzieli się na postać uogólnioną, brzuszną oraz pośladkowo-udową.  Z punktu widzenia zdrowotnego najgroźniejszą wydaje się być otyłość brzuszna. Jakie są jej przyczyny? Jak ją rozpoznać i leczyć?  Podpowiadamy. 

Otyłość brzuszna – jak ją rozpoznać? 

Jak podaje Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), otyłość stanowi problem o zasięgu globalnym. W samym tylko 2016 roku nadwagę miało 1,9 mld dorosłych, a otyłość – aż 650 mln osób z tej grupy! W Polsce nadmierną masę ciała stwierdza się w przypadku ponad połowy badanych dorosłych i u co ósmego dziecka. 

Otyłość diagnozuje się na podstawie wskaźnika masy ciała, tj. BMI (body mass index). Aby ocenić, czy mamy do czynienia z otyłością typu udowo-pośladkowego (gynoidalną, obwodową) czy brzusznego (trzewną, centralną), należy jeszcze obliczyć tzw. wskaźnik WHR (waist to hip ratio). 

WHR=obwód talii [cm] ∶ obwód bioder [cm]

Otyłość brzuszna występuje u kobiet, gdy wartość WHR jest równa lub większa niż 0,85, natomiast u mężczyzn – równa lub większa niż 0,9.  

Czym jest otyłość brzuszna i czy jest groźna?  

Wbrew powszechnym przekonaniom otyłość to problem natury nie tylko wizualnej, ale i w największej mierze – zdrowotnej. Z tego powodu zalicza się ją do chorób przewlekłych niezakaźnych, bez tendencji do samoistnego ustępowania, co oznacza, że jak każdą inną chorobę powinno się ją prawidłowo diagnozować, a następnie leczyć.  

Jak już wcześniej wspomniano, z punktu widzenia medycznego najgroźniejszą postacią wydaje się być otyłość typu brzusznego. W przypadku braku działań zmierzających do jej wyleczenia, wiąże się ją z ryzykiem występowania m.in. schorzeń układu sercowo-naczyniowego, które obok chorób nowotworowych stanowią jedną z najczęstszych przyczyn śmierci w naszym kraju. 

Otyłość brzuszna u kobiet, mężczyzn i dzieci – przyczyny 

Otyłość, także i ta typu brzusznego, związana jest z wieloma aspektami – zarówno o charakterze społecznym, jak i genetycznym oraz metabolicznym. Wśród najważniejszych przyczyn jej występowania wymienia się przede wszystkim: 

• nieprawidłowe, nieregularne odżywianie się (dieta wysoko przetworzona, obfitująca w cukry proste i tłuszcze nasycone, zbyt niskie spożycie warzyw, owoców, produktów z pełnego ziarna); 
• zbyt wysoką podaż kilokalorii w stosunku do zapotrzebowania organizmu; 
• częste sięganie po używki (zwłaszcza po alkohol i papierosy); 
• brak aktywności fizycznej lub niską aktywność fizyczną; 
• przyjmowanie niektórych leków, w tym m.in.: wybranych antydepresantów, leków przeciwdrgawkowych, glikortykosteroidów, insuliny (warto jednak podkreślić, że nie są one bezpośrednią przyczyną otyłości, ale z uwagi na oddziaływanie na organizm mogą jej sprzyjać); 
• obecność określonych jednostek chorobowych o charakterze endokrynologicznym, w tym: niedoczynności tarczycy, choroby Hashimoto, zespołu policystycznych jajników (PCOS), niedoboru hormonu wzrostu czy hiperinsulinizmu pierwotnego (zależność podobnie jak w przypadku wymienionych wcześniej leków); 
• czynniki genetyczne związane z m.in. regulacją apetytu, funkcjami komórki tłuszczowej w zakresie wydzielania substancji metabolicznie aktywnych (np. leptyny zwanej hormonem sytości) czy z procesami termogenezy przy uwzględnieniu termogenezy poposiłkowej, podstawowej przemiany materii i spontanicznej aktywności ruchowej. 

Ważnymi czynnikami, które mogą stanowić bezpośrednią przyczynę otyłości, w tym otyłości brzusznej, są problemy ze strony układu nerwowego. Nieleczona depresja, nerwica czy zaburzenia odżywiania (m.in. kompulsywne objadanie się) mogą prowadzić do przejadania i spożywania zbyt dużej liczby kalorii. Zależność tę silnie widać zwłaszcza u kobiet, ale rozmaite trudności psychiczne spotyka się także i w grupie dzieci. 

Otyłość brzuszna u kobiet – skutki 

W przypadku kobiet najpoważniejszymi konsekwencjami zdrowotnymi otyłości brzusznej są przede wszystkim: 

• cukrzyca typu 2, 
• nowotwory endometrium, jajników, piersi,
• problemy z miesiączkowaniem,
• problemy z zajściem w ciążę i z jej utrzymaniem,
• bezpłodność. 

Otyłość brzuszna a ciąża 

W trwającej już ciąży otyłość może stać się przyczyną poważnych komplikacji w jej przebiegu. Sprzyja bowiem nadciśnieniu tętniczemu, obrzękom, a także zagraża przedwczesnym rozwiązaniem. 

Skutki otyłości brzusznej u mężczyzn

Wśród najczęstszych następstw otyłości brzusznej u mężczyzn wymienia się: 

• nadciśnienie tętnicze,
• cukrzycę typu 2,
• miażdżycę,
• zespół bezdechu sennego, 
• nowotwory prostaty i jelita grubego. 

Otyłość brzuszna u dzieci – skutki 

Gromadzenie się tkanki tłuszczowej u dzieci, zwłaszcza w obszarze brzusznym, może wiązać się z niekorzystnym profilem lipidowym, podniesionym ciśnieniem tętniczym oraz miażdżycą. Stwierdzono także, że w przypadku predyspozycji dziecka do centralnego odkładania się tłuszczu rośnie ryzyko pojawienia się zespołu metabolicznego, który stanowi główny prekursor chorób układu sercowo-naczyniowego.  

Otyłość u dzieci negatywnie wpływa również na prawidłowy rozwój układu kostno-stawowego, sprzyjając w ten sposób powstawaniu wad postawy, płaskostopia i szpotawości kolan. W przypadku dziewcząt nadmierna masa ciała może spowodować zaburzenia miesiączkowania, natomiast u chłopców – zaburzenia dojrzewania płciowego i ginekomastię.  

Jak pozbyć się otyłości brzusznej? Zalecenia dla kobiet, mężczyzn i dzieci 

Główną metodą leczenia otyłości jest tzw. terapia zachowawcza, która obejmuje zastosowanie odpowiednich ograniczeń dietetycznych, regularnej aktywności ruchowej oraz dbałość o higienę snu i odpoczynku.  

W przypadku diety mówi się o następujących zaleceniach: 

• obniżenie wartości kalorycznej spożywanej dotychczas diety o ok. 500–1000 kcal, co pozwoli stopniowo, acz regularnie redukować nadmierną tkankę tłuszczową; 

Warto podkreślić, że w przypadku dzieci, nie mówi się stricte o odchudzaniu, ale o zmianie nawyków żywieniowych malucha oraz całej jego najbliższej rodziny. Również i okres dorastania nie jest odpowiednim momentem na diety znacząco redukujące spożycie kilokalorii. Dziecko czy nastolatek mają nauczyć się zdrowo jeść, z umiarem sięgać po przyjemności i wraz z kolejnymi etapami rozwoju, stopniowo dochodzić do prawidłowej przy danym wzroście masy ciała. 

• spożywanie 4–5 niewielkich objętościowo posiłków w regularnych odstępach czasu; 
• dodatek świeżych warzyw i owoców do każdego posiłku w taki sposób, aby stanowiły one połowę talerza (zawierając błonnik pokarmowy, warzywa i owoce usprawniają pracę przewodu pokarmowego, ułatwiając tym samym regularne wypróżnianie się; ponadto – zapobiegają podjadaniu); 
• zastąpienie produktów z białej mąki, wysoko przetworzonych – pieczywem z pełnego ziarna, grubymi kaszami, naturalnymi płatkami zbożowymi, naturalnym ryżem (z podobnego co warzywa i owoce powodu); 
• dbałość o właściwe nawodnienie (min. 1,5 l czystej wody w przypadku kobiet i 2 l dla mężczyzn); 
• spożywanie żywności bogatej w wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 (orzechy włoskie, siemię lniane, tłuste ryby morskie), które charakteryzują się działaniem przeciwzapalnym (otyłość jest związana z występowaniem ogólnoustrojowego stanu zapalnego); 
• unikanie jedzenia słodyczy, słonych przekąsek, picia alkoholu i palenia papierosów. 

Sformułowanie „oponka brzuszna” bądź „mięsień piwny” zna chyba każdy. Rzeczywiście, alkohol jako produkt o tzw. wysokim indeksie glikemicznym może sprzyjać powstawaniu otyłości brzusznej. 

Co jeść, a czego unikać, gdy pomimo diety obwód brzucha nie zmniejsza się? 

Bywa, że wybrane osoby uskarżają się na „duży brzuch” pomimo, że ich masa ciała jest prawidłowa lub bliska normie. Warto wówczas rozważyć włączenie zaleceń dietetycznych, które będą: 

• eliminować lub ograniczać spożycie produktów wzdymających, gazotwórczych (np. cebula, czosnek, groch, kapusta), których spożycie może zwiększać obwód brzucha; 
• eliminować bądź ograniczać spożycie produktów o tzw. wysokiej zawartości cząstek FODMAP (np. mleko tradycyjne, jabłka, arbuz, brokuły, produkty z mąki pszennej, nasiona roślin strączkowych, substancje słodzące typu ksylitol), które łatwo fermentując w jelitach, również mogą sprzyjać wzrostowi liczby centymetrów w pasie. 

Na obwód brzucha dobrze natomiast wpłynie: 

• jak w ogólnych założeniach – regularne spożywanie posiłków, dbałość o nawodnienie, podaż błonnika pokarmowego i stała dawka aktywności fizycznej; 
• w przypadku problemów z zaparciami – przyjmowanie aptecznego „błonnika rozpuszczalnego”, który ułatwi regularne wypróżnianie się; 
• unikanie soli (w tym tej ukrytej w wędlinach, kiełbasach, pasztetach itp.) i zastępowanie jej świeżymi bądź suszonymi ziołami oraz naturalnymi przyprawami. 

Ćwiczenia na otyłość brzuszną 

Brak aktywności fizycznej, siedzący tryb pracy i poruszanie się tylko przy pomocy samochodu na pewno nie przysłużą się sylwetce. Aby wspomóc terapię otyłości, w tym otyłości typu brzusznego, niezbędnym elementem interwencji będzie regularny wysiłek. Zaleca się, aby ćwiczenia osób otyłych były dla nich dostosowane przez fizjoterapeutę, który weźmie pod uwagę stan zdrowia pacjenta i wynikające z niego ograniczenia. Przeciętnie, przy braku przeciwwskazań zaleca się: 

• min. 150 minut na tydzień umiarkowanej aerobowej aktywności (docelowo 300 minut),
• trening siłowy 2–3 razy w tygodniu.

Przykładowy jadłospis dla osób z otyłością brzuszną 

Śniadanie – Koktajl owocowy z dużą ilością błonnika pokarmowego i kwasami omega-3 

Kefir zmiksuj ze szklanką świeżych malin, 2 łyżkami górskich płatków owsianych, garścią świeżego szpinaku baby oraz 1 łyżką świeżo zmielonego siemienia lnianego. 

II śniadanie – Kanapki z pastą z awokado, natką pietruszki i twarożkiem 

Miękkie awokado rozgnieć w miseczce, dodaj przeciśnięty przez praskę czosnek, kilka kropel soku z limonki oraz posiekaną natkę pietruszki. Pieczywo razowe posmaruj pastą, wyłóż na wierzch chudy twarożek typu grani, skrop całość świeżą oliwą z oliwek. 

Obiad – Grillowany kurczak z sosem jogurtowo-miętowym 

Pierś z kurczaka pokrój w paski, oprósz ulubionymi przyprawami bądź ziołami, zgrilluj na grillu domowym lub grillowej patelni. W międzyczasie z jogurtu naturalnego oraz świeżej mięty przygotuj sos: zmiksuj szklankę jogurtu z garścią mięty, dopraw odrobiną czosnku granulowanego, soli i pieprzu. Kurczaka podawaj z dowolną kaszą, skropionego sosem, z dodatkiem garści rzodkiewek albo innych ulubionych warzyw. 

Kolacja – Sałatka z łososiem, orzechami włoskimi i grzankami 

Do miski wrzuć dużą garść ulubionej mieszanki sałat. Dodaj czerwoną cebulę pokrojoną w krążki, plasterki zielonego ogórka, paski żółtej papryki. Na wierzch wyłóż ugotowanego na parze, rozdrobnionego łososia. W tosterze przygotuj grzanki z pieczywa graham, pokruszonymi posyp sałatkę. Całość skrop vinegretem ze świeżej oliwy z oliwek, kilku kropel soku z cytryny, miodu oraz musztardy. 

Jak zapobiegać otyłości brzusznej? 

Zapobieganie otyłości to jednak także stała samokontrola, regularne badania diagnostyczne, mające na celu wykluczyć rozwój potencjalnych jednostek chorobowych oraz sprawna reakcja, gdy wyniki będą wątpliwe. Warto podkreślić, że otyłość, w tym otyłość brzuszna, nie pojawia się z dnia na dzień, ale jest najczęściej efektem wieloletnich zaniedbań. Stąd tak ważne jest, aby wszelkie podejmowane kroki były krokami może i niewielkimi, ale regularnymi, zmierzającymi do nauki zdrowych nawyków już na całe życie.