Retinol (witamina A), Retinolum - Zastosowanie, działanie, opis
Podstawowe informacje o retinolu
- Rok wprowadzenia na rynek
-
1953
- Substancje aktywne
-
octan retinolu, palmitynian retinolu, retinol
- Działanie retinolu
-
łagodzi stany zapalne skóry, pobudza regenerację komórek naskórka, stymuluje spermatogenezę, uzupełnia niedobór witaminy A
- Postacie retinolu
-
kapsułki miękkie, krople doustne, maść, płyn doustny
- Układy narządowe
-
powłoka wspólna (skóra i błony śluzowe), układ immunologiczny (odpornościowy), układ kostny, układ moczowy, układ nerwowy i narządy zmysłów, układ oddechowy, układ płciowy męski
- Specjalności medyczne
-
Gastroenterologia, Geriatria, Medycyna rodzinna, Neurologia, Okulistyka, Onkologia kliniczna, Otolaryngologia, Pediatria, Proktologia
- Rys historyczny retinolu
-
Retinol został odkryty w 1913 roku. Pierwszy lek zawierający związek wprowadzono do lecznictwa w 1953 roku, w Stanach Zjednoczonych. Trzy lata później Swissmedic wydał zgodę na rejestrację substancji na terytorium Szwajcarii.
- Wzór sumaryczny retinolu
-
C20H30O
Spis treści
- Wybrane produkty lecznicze dopuszczone do obrotu w RP zawierające retinol
- Wskazania do stosowania retinolu
- Dawkowanie retinolu
- Przeciwskazania do stosowania retinolu
- Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności dotyczące stosowania retinolu
- Interakcje retinolu z innymi substancjami czynnymi
- Interakcje retinolu z pożywieniem
- Interakcje retinolu z alkoholem
- Wpływ retinolu na prowadzenie pojazdów
- Inne rodzaje interakcji
- Wpływ retinolu na ciążę
- Wpływ retinolu na laktację
- Wpływ retinolu na płodność
- Skutki uboczne
- Objawy przedawkowania retinolu
- Mechanizm działania retinolu
- Wchłanianie retinolu
- Dystrybucja retinolu
- Metabolizm retinolu
- Wydalanie retinolu
Wybrane produkty lecznicze dopuszczone do obrotu w RP zawierające retinol
Wskazania do stosowania retinolu
Retinol jest podawany, aby zapobiec niedoborom witaminy A, a także leczniczo w przypadku występowania niedoborów tej substancji w organizmie. Związek stosowany jest również w terapii kseroftalmii (zespół suchego oka) oraz pomocniczo w leczeniu odry jak i niektórych chorób skórnych (rybia łuska, trądzik).
Dawkowanie retinolu
Związek można przyjmować podczas posiłków lub tuż po. Jeśli stosuje się lek w postaci kropli należy je podać w niewielkiej ilości płynu.
Dawkowanie preparatu jest indywidualne. Podawane dawki są zależne od wieku, stanu klinicznego pacjenta, wskazania, a także tego czy retinol podawany jest w celach leczniczych czy do zapobiegania niedoborom witaminy A.
Zwykle stosowane dawki u osób dorosłych to 1670 IU do 50 000 IU na dobę w zależności od wskazania.
Dawki podawane dzieciom do ukończenia pierwszego roku życia: od 1670 IU do 100 000 IU w zależności od wskazań.
Dzieciom powyżej 1 roku życia podaje się 0d 1670 IU do 200 000 IU również w zależności od wskazania do zastosowania retinolu.
Retinol podlega magazynowaniu w organizmie – jego stosowanie należy ustalić z lekarzem. Substancja jest powszechnie dostępna w pożywieniu – łatwo można doprowadzić do przedawkowania, które jest niebezpieczne dla zdrowia.
Podawanie związku kobietom ciężarnym oraz karmiącym piersią powinno odbywać się pod nadzorem lekarskim, gdyż przyjmowanie zbyt wysokich dawek substancji może mieć działanie teratogenne lub szkodliwe dla oseska.
Przeciwskazania do stosowania retinolu
Przeciwwskazania do stosowania retinolu jest występowanie reakcji nadwrażliwości na związek.
Substancji nie należy podawać w przypadku możliwości przedawkowania witaminy, ciężkiego nadciśnienia tętniczego, miastenii oraz jaskry.
Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności dotyczące stosowania retinolu
Wchłanianie związku z przewodu pokarmowego może ulec zmniejszeniu w przypadku stosowania diet niskobiałkowych oraz ubogotłuszczowych.
Podczas jednoczesnego podawania retinolu z pochodnymi witaminy A oraz beta-karotenu istnieje duże ryzyko pojawienia się objawów hiperwitaminozy.
Należy zachować ostrożność podając retinol pacjentom ze schorzeniami wątroby (marskość, wirusowe zapalenie wątroby czy niewydolność tego narządu), ze względu na możliwość działania hepatotoksycznego wysokich dawek retinolu. W tej grupie osób zaleca się modyfikacje dawkowania.
Interakcje retinolu z innymi substancjami czynnymi
Substancja czynna: | Grupa farmakoterapeutyczna: |
---|---|
Neomycyna (Neomycin) | aminoglikozydy |
Orlistat (Orlistat) | inhibitory lipazy |
Substancja czynna: | Grupa farmakoterapeutyczna: |
---|---|
Acytretyna (Acitretine) | retinoidy i pochodne |
Beta-karoten (Prowitamina A) (Beta-carotene) | witamina A i jej pochodne |
Izotretynoina (Izotretinoina) (Isotretinoin) | retinoidy i pochodne |
Substancja czynna: | Grupa farmakoterapeutyczna: |
---|---|
Acenokumarol (Acenocoumarol) | leki przeciwzakrzepowe - antagoniści witaminy K |
Warfaryna (Warfarin) | leki przeciwzakrzepowe - antagoniści witaminy K |
Substancja czynna: | Grupa farmakoterapeutyczna: |
---|---|
Chlormadinon (Chlormadinone) | progesteron i gestageny |
Cyproteron (Cyproterone acetate) | inne leki hormonalne |
Dienogest (Dienogest) | progestageny |
Drospirenon (Drospirenone) | progestageny |
Etynyloestradiol (Ethinylestradiol) | estrogeny naturalne i syntetyczne |
Gestoden (Gestodene) | progestageny |
Lewonorgestrel (Levonorgestrel) | progestageny |
Nomegestrol (Nomegestrol) | progestageny |
Substancja czynna: | Grupa farmakoterapeutyczna: |
---|---|
Tetracyklina (Tetracyline) | antybiotyki tetracyklinowe - tetracykliny |
Interakcje retinolu z pożywieniem
Stosując wysokie dawki witaminy A należy zawsze mieć na uwadze możliwość przedawkowania związku, gdyż retinol powszechnie występuje w pożywieniu.
Interakcje retinolu z alkoholem
Spożywanie alkoholu nasila hepatotoksyczne działanie retinolu. Jednocześnie szlaki metaboliczne obu związków nakładają się i oddziałują ze sobą. Postuluje się, że etanol może zmniejszać zapasy witaminy A w organizmie.
Suplementacja retinolu ze względu na zły stan odżywienia organizmu u osób uzależnionych od alkoholu powinna być przeprowadzona pod kontrolą lekarską, ze względu na ryzyko uszkodzenia wątroby w tej grupie osób.
Wpływ retinolu na prowadzenie pojazdów
Retinol nie upośledza zdolności prowadzenia pojazdów oraz obsługiwania maszyn mechanicznych.
Inne rodzaje interakcji
Osoby palące wyroby tytoniowe oraz pracujące z azbestem powinni stosować preparaty z retinolem bądź z prowitaminą A z dużą ostrożnością. Z przeprowadzonych badań wynika, że powyższe grupy osób częściej zapadały na nowotwory tytoniozależne (bądź na nowotwór płuc związane z pracą z azbestem) w stosunku do populacji niezażywających beta-karotenu (prowitaminy A).
Stosowanie parafiny doustnie zmniejsza wchłanianie retinolu.
Wpływ retinolu na ciążę
Retinol przenika przez łożysko. U zwierząt stwierdzono teratogenne działanie witaminy A. Należy pamiętać, że związek powszechnie występuje w pożywieniu i nie zaleca się przekraczania u kobiet ciężarnych łącznego spożycia retinolu przekraczającego ilość 4000 jednostek międzynarodowych dziennie. Pochodne substancji należą do jednych z najsilniejszych związków teratogennych i są bezwzględnie przeciwwskazane do stosowania podczas ciąży. Uważa się, że podawanie wysokich dawek retinolu kobietom ciężarnym także zadziała toksycznie na zarodek oraz płód.
Wpływ retinolu na laktację
Witamina A przenika do mleka kobiecego. W związku z tym, że istnieje ryzyko pojawienia się poważnych działań niepożądanych u oseska w przypadku zbyt wysokiej podaży retinolu (łącznie z ciężkim uszkodzeniem wątroby), kobieta karmiąca nie powinna samodzielnie przyjmować substancji bez wskazań lekarskich.
Dopuszcza się suplementację związku przy istnieniu wskazań zdrowotnych, w ściśle określonych dawkach po decyzji lekarskiej.
Wpływ retinolu na płodność
Niedobory retinolu (bardzo rzadko spotykane w populacji), prowadzą do zaburzeń różnicowania męskich oraz żeńskich komórek rozrodczych. Zbyt niskie ilości witaminy A utrudniają także proces zapłodnienia jak również implantacje zarodka.
Skutki uboczne
- ból głowy
- drażliwość
- suchość skóry
- wymioty
- zawroty głowy
- ból brzucha
- jadłowstręt
- ból stawów
- wypadanie włosów
- hiperkalcemia
- niedokrwistość
- obrzęk tkanki podskórnej
- Ból kości
- zajady
Działania niepożądane zostały podzielone ze względu na częstotliwość występowania u pacjentów. (Klasyfikacja MdDRA)
- Bardzo często
- (≥1/10)
- Często
- (≥1/100 do <1/10)
- Niezbyt często
- (≥1/1000 do <1/100)
- Rzadko
- (≥1/10 000 do < 1/1000)
- Bardzo rzadko
- (<1/10 000)
- Częstość nieznana
- Nie można ocenić na podstawie dostępnych danych
Objawy przedawkowania retinolu
W przypadku pojawienia się ostrego zatrucia wywołanego przez przyjmowanie zbyt wysokich dawek retinolu mogą wystąpić:
- objawy skórne oraz ze strony błon śluzowych obejmujące łuszczenie, swędzenie, rumień, pękanie kącików ust;
- obrzęk tarcz nerwu wzrokowego, zaburzenia widzenia, omamy, wzrost ciśnienia wewnątrzczaszkowego;
- ból głowy, nudności, wymioty, obrzęki i bóle kostno-stawowe;
- wybroczyny, krwawienia, zaburzenia nastroju, hiperkalcemia.
Podczas długotrwałego stosowania za dużych ilości leku dochodzi do zaburzeń hematologicznych, uszkodzenia wątroby, nieprawidłowości neurologicznych oraz zmian patologicznych w obrębie układu oddechowego i kostnego (osteoporoza, osteoskleroza), a także zaostrzenia się dermatoz.
Mechanizm działania retinolu
Retinol jest witaminą rozpiuszczalną w tłuszczach.
Pod wpływem zmian metabolicznych w organizmie związek jest przekształcany do kwasu retinowego. Substancja ta lub sam retinol posiadają zdolność do łączenia się z białkami cytoplazmatycznymi. Z kolei kompleksy te mogą wiązać się w jądrze komórkowym ze swoistymi receptorami jądrowymi RXR i w ten sposób pobudzać oraz regulować procesy namnażania komórek na etapie transkrypcji oraz translacji materiału genetycznego.
Witamina A dostarczana jest do organizmu wraz z produktami odzwierzęcymi bądź w postaci prowitaminy-beta-karotenu w pożywieniu roślinnym. Retinol pełni szereg funkcji w ciele człowieka. Związek oraz jego metabolity regulują procesy namnażania i różnicowania nabłonków organizmu, prawidłowego wzrostu kości oraz są niezbędne do tworzenia i funkcjonowania gamet. Ponadto witamina A reguluje pracę gruczołu tarczowego przez hamowanie wydzielania hormonu tyreotropowego. Retinol odgrywa również bardzo ważną rolę procesie prawidłowego widzenia. Jego metabolit cis-retinal łączy się z opsyną w siatkówce oka tworząc rodopsynę. Substancja ta pod wpływem absorpcji światła ulega rozpadowi na trans-retinal i opsynę co generuje powstanie bodźca nerwowego i umożliwia prawidłowe widzenie.
Dzienne zapotrzebowanie na witaminę A wynosi od 5000 IU do 7000 IU. Substancja ta powszechnie występuje w diecie człowieka, jej bogatymi źródłami są jaja, masło, mleko oraz wątroba (głownie ryb). Szczególnie wrażliwe na przyjmowanie zbyt wysokich dawek retinolu są dzieci, kobiety ciężarne i matki karmiące.
Wchłanianie retinolu
Retinol jest wchłaniany z przewodu pokarmowego w około 80%. Reszta związku wydalana jest wraz z kałem.
Dystrybucja retinolu
Związek podlega estryfikacji w komórkach jelit, łączy się z lipoproteinami i w tej postaci przedostaje się do układu krwionośnego. Estry cząsteczki są wychwytywane przez wątrobę i w niej magazynowane. Retinol przenika do mleka kobiecego oraz przez łożysko.
Metabolizm retinolu
Substancja metabolizowana jest w wątrobie, przemiany związku obejmują glukuronidację, utlenianie oraz dekarboksylację.
Wydalanie retinolu
Retinol jest wydalany w postaci metabolitów zarówno z kałem jak i na drodze nerkowej. Okres półtrwania związku wynosi około 2 godzin.