Efedryna, Ephedrinum - Zastosowanie, działanie, opis
Podstawowe informacje o efedrynie
- Rok wprowadzenia na rynek
-
lata 20 XX wieku
- Działanie efedryny
-
chronotropowe dodatnie (+) (zwiększenie częstości pracy serca), inotropowe dodatnie (+) (zwiększa siłę skurczu), rozszerza oskrzela (rozkurcza mięśnie gładkie oskrzeli), wspomaga leczenie kataru (nieżytu nosa), sympatykomimetyczne (pobudza czynność układu współczulnego), zwężające naczynia krwionośne
- Postacie efedryny
-
krople do nosa, proszek, roztwór do wstrzykiwań
- Układy narządowe
-
układ oddechowy, układ krwionośny (sercowo-naczyniowy)
- Specjalności medyczne
-
Alergologia, Medycyna rodzinna, Otolaryngologia
- Rys historyczny efedryny
-
Efedryna jest alkaloidem, który występuje w roślinach z rodzaju Ephedra (Ephedraceae) oraz Taxus (Taxaceae). W medycynie chińskiej Ephedra sinica — má huáng czyli przęśl chińska była stosowana jako środek przeciwhistaminowy oraz pobudzający ponad 5000 lat. W drugiej połowie XVI wieku roślina znalazła swoje zastosowanie jako środek przeciwkaszlowy, przeciwgorączkowy i napotny. Z kolei w Ameryce używana była doustnie lub bezpośrednio do narządów płciowych w profilaktyce kiły oraz rzeżączki. Jednakże substancję czynną – efedrynę – wyizolował dopiero japoński chemik Nagayoshi Nagai w 1885 roku. Na skalę przemysłową efedrynę pod nazwą efetonina zaczęto produkować w Chinach w latach 20 XX wieku. Obecnie substancja otrzymywana jest w procesie fermentacji melasy (przy użyciu droższy piekarskich, w obecności benzaldehydu).
- Wzór sumaryczny efedryny
-
C10H15NO
Spis treści
- Wybrane produkty lecznicze dopuszczone do obrotu w RP zawierające efedrynę
- Wskazania do stosowania efedryny
- Dawkowanie efedryny
- Przeciwskazania do stosowania efedryny
- Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności dotyczące stosowania efedryny
- Interakcje efedryny z innymi substancjami czynnymi
- Wpływ efedryny na prowadzenie pojazdów
- Inne rodzaje interakcji
- Wpływ efedryny na ciążę
- Wpływ efedryny na laktację
- Skutki uboczne
- Inne możliwe skutki uboczne
- Objawy przedawkowania efedryny
- Mechanizm działania efedryny
- Wchłanianie efedryny
- Dystrybucja efedryny
- Metabolizm efedryny
- Wydalanie efedryny
Wybrane produkty lecznicze dopuszczone do obrotu w RP zawierające efedrynę
Wskazania do stosowania efedryny
Efedryna jest nieselektywnym lekiem sympatykomimetycznym. W lecznictwie wykorzystuje się ją ze względu na działanie rozkurczające oskrzela, udrażniające drogi oddechowe oraz podnoszące ciśnienie.
Substancja jest stosowana w uczuleniowym oraz ostrym stanie zapalnym błony śluzowej nosa i zatok przynosowych. Efedrynę stosuje się również w stanach skurczowych dróg oddechowych oraz w przebiegu spadków ciśnienia tętniczego krwi podczas znieczulenia podpajęczynówkowego i zewnątrzoponowego.
Dawkowanie efedryny
Efedrynę stosuje się doustnie, domięśniowo, podskórnie, dożylnie oraz donosowo.
Dawka stosowana w leczeniu zależna jest od jednostki chorobowej, wieku, masy ciała, chorób towarzyszących (dławica piersiowa, cukrzyca, rozrost gruczołu krokowego, jaskra zamkniętego kąta).
Podanie doustne:
Dawki zwykle stosowane (dobowe) u osób dorosłych: od 50 mg do 100 mg (chlorowodorek efedryny czy racemiczny chlorowodorek efedryny).
Dawki zwykle stosowane (dobowe) u osób dorosłych: 15 mg (efedryna półwodna).
Podanie donosowe:
Dawki zwykle stosowane (dobowe) u osób dorosłych: 1–3 krople do każdego otworu nosowego do 5 razy na dobę.
Podanie domięśniowe lub podskórne:
Dawki zwykle stosowane (dobowe) u osób dorosłych: od 12,5 mg do 150 mg (w dawkach podzielnych).
Podanie dożylne:
Dawki zwykle stosowane (dobowe) u osób dorosłych: od 2,5 mg do 30 mg (w dawkach podzielnych).
Przeciwskazania do stosowania efedryny
Przeciwwskazaniem są nadwrażliwość na efedrynę lub inne aminy sympatykomimetyczne, choroba niedokrwienna serca, zaburzenia rytmu serca (przede wszystkim częstoskurcz napadowy), ostra niewydolność wieńcowa, nadciśnienie tętnicze, nadczynność tarczycy, jaskra z zamkniętym kątem przesączenia oraz przerost prostaty. Wśród przeciwwskazań można wyróżnić również znieczulenie ogólne cyklopropanem lub halotanem.
Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności dotyczące stosowania efedryny
W przypadku pacjentów z dławicą piersiową efedrynę należy stosować ostrożnie, ponieważ substancja wykazuje dodatnie działanie chronotropowe i inotropowe.
Efedryna może wpływać na działanie układu sercowo–naczyniowego. Jeśli u pacjenta wystąpi duszność i ból w klatce piersiowej, należy skonsultować się z lekarzem.
Efedrynę należy stosować ostrożnie u pacjentów ze stwardnieniem tętnic, nadciśnieniem i tętniakiem oraz innymi zaburzeniami związanymi ze zwężeniem naczyń.
W związku z tym, że efedryna zwiększa ryzyko wystąpienia hipoglikemii, należy zachować ostrożność u pacjentów z cukrzycą.
U pacjentów, u których występuje rozrost gruczołu krokowego, w wyniku skurczu zwieracza i jednoczesnego zwiotczenia pęcherza moczowego, efedryna może powodować trudności w oddawaniu moczu (włącznie z zatrzymaniem).
Długotrwałe stosowanie efedryny może powodować wystąpienie niepokoju, dlatego nie należy jej stosować przez dłuższy czas u osób z nerwicą.
U pacjentów z jaskrą zamkniętego kąta należy zachować ostrożność w czasie stosowania substancji.
Interakcje efedryny z innymi substancjami czynnymi
Substancja czynna: | Grupa farmakoterapeutyczna: |
---|---|
Pseudoefedryna (Pseudoephedrine) | agoniści receptorów alfa- i beta-adrenergicznych |
Substancja czynna: | Grupa farmakoterapeutyczna: |
---|---|
Fenylefryna (Phenylephrine) | agoniści receptorów alfa-1 adrenergicznych |
Substancja czynna: | Grupa farmakoterapeutyczna: |
---|---|
Metylofenidat (Methylphenidate) | NDRI - inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny i dopaminy |
Substancja czynna: | Grupa farmakoterapeutyczna: |
---|---|
Linezolid (Linezolid) | inne leki przeciwbakteryjne |
Substancja czynna: | Grupa farmakoterapeutyczna: |
---|---|
Acetazolamid (Acetazolamide) | inhibitory anhydrazy węglanowej |
Substancja czynna: | Grupa farmakoterapeutyczna: |
---|---|
Oksytocyna (Oxytocin) | oksytocyna i analogi |
Substancja czynna: | Grupa farmakoterapeutyczna: |
---|---|
Salbutamol (Salbutamol) | agoniści receptorów beta-2 adrenergicznych |
Substancja czynna: | Grupa farmakoterapeutyczna: |
---|---|
Teofilina (Theophylline) | metyloksantyny - blokery adenozyny i fosfodiesterazy |
Substancja czynna: | Grupa farmakoterapeutyczna: |
---|---|
Deksametazon (Dexamethasone) | glikokortykosteroidy |
Substancja czynna: | Grupa farmakoterapeutyczna: |
---|---|
Fenytoina (Phenytoin) | leki przeciwpadaczkowe - blokujące kanały sodowe i stabilizujące błony neuronów |
Substancja czynna: | Grupa farmakoterapeutyczna: |
---|---|
Prymidon (Primidone) | barbiturany i pochodne |
Substancja czynna: | Grupa farmakoterapeutyczna: |
---|---|
Digoksyna (Digoxin) | glikozydy nasercowe |
Substancja czynna: | Grupa farmakoterapeutyczna: |
---|---|
Rezerpina (Reserpine) | antagoniści receptorów alfa-1 adrenergicznych |
Substancja czynna: | Grupa farmakoterapeutyczna: |
---|---|
Selegilina (Selegiline) | IMAO - inhibitory monoaminooksydazy |
Wpływ efedryny na prowadzenie pojazdów
Efedryna nie zaburza zdolności prowadzenia pojazdów i obsługiwania maszyn. Jednakże przyjęta w dawkach większych niż zalecane, może wywołać nadmierną pobudliwość nerwową, co może mieć niekorzystny wpływ na bezpieczeństwo prowadzenia pojazdów i obsługiwania maszyn.
Inne rodzaje interakcji
Efedryna może dawać pozytywne wyniki testów antydopingowych u sportowców.
Wpływ efedryny na ciążę
Stosowanie efedryny w czasie ciąży jest przeciwwskazane. Substancja przenika do łożyska i powoduje u płodu przyspieszenie akcji serca. Efedryna może zostać zastosowana tylko wówczas, jeśli lekarz oceni, że korzyść dla matki przeważa nad potencjalnym zagrożeniem dla płodu.
Wpływ efedryny na laktację
Efedryna jest obecna w mleku kobiecym – z tego powody jej stosowanie przez matki karmiące nie jest zalecane. U niemowląt karmionych przez matki stosujące substancję, występują objawy pobudzenia i zaburzenia snu.
Skutki uboczne
- ból głowy
- osłabienie
- wzrost ciśnienia krwi
- trudności w zasypianiu
- nadmierne pocenie się
- wymioty
- tachykardia
- splątanie
- nudności
- niepokój
- lęk
- kołatanie serca
- duszność
- drażliwość
- nerwowość
- depresja
- ostre zatrzymanie moczu
- zaburzenia rytmu serca
- obrzęk płuc
- Zatrzymanie akcji serca
- objawy dławicy piersiowej
- krwotok mózgowy
- biegunka
- zaburzenia stężenia glukozy we krwi
- hipokaliemia
- hipotensja
- paranoja
- ból brzucha
- drżenie
- omamy
- nadmierne wydzielanie śliny
- nadwrażliwość
Działania niepożądane zostały podzielone ze względu na częstotliwość występowania u pacjentów. (Klasyfikacja MdDRA)
- Bardzo często
- (≥1/10)
- Często
- (≥1/100 do <1/10)
- Niezbyt często
- (≥1/1000 do <1/100)
- Rzadko
- (≥1/10 000 do < 1/1000)
- Bardzo rzadko
- (<1/10 000)
- Częstość nieznana
- Nie można ocenić na podstawie dostępnych danych
Inne możliwe skutki uboczne
Podanie donosowe: przyspieszone tętno, kołatanie serca, zwiększenie ciśnienia tętniczego, tachykardia, lęk, niepokój, wzrost pobudliwości, drżenia, trudności z zasypianiem, bóle głowy, nudności, wymioty, suchość błony śluzowej nosa i gardła. W wyniku długotrwałego stosowania może rozwinąć się uzależnienie. Rzadko pojawiają się przypadki alergii skórnej w postaci wyprysku.
Podanie dożylne, domięśniowe: możliwe skutki uboczne jak w podaniu doustnym.
Objawy przedawkowania efedryny
W zależności od przyjętej dawki efedryny mogą wystąpić ostre objawy przedawkowania: nudności, wymioty, kołatanie serca, podwyższona temperatura ciała, objawy podobne do psychoz paranoidalnych, urojenia, omamy, tachykardia, podwyższone ciśnienie krwi lub spadek ciśnienia tętniczego i anuria. Znaczne przedawkowanie substancji może prowadzić do wystąpienia drgawek, śpiączki i zahamowania czynności oddechowej. Długotrwałe donosowe stosowanie efedryny może prowadzić do wystąpienia przewlekłego przekrwienia błony śluzowej nosa.
Dawka śmiertelna efedryny dla ludzi to około dwóch gramów (stężenie substancji we krwi wynosi wtedy od 3,5 do 20 mg/l).
Mechanizm działania efedryny
Efedryna jest nieselektywnym lekiem sympatykomimetycznym. Wywiera słaby, bezpośredni wpływ na receptory α i β adrenergiczne Nasila uwalnianie noradrenaliny z zakończeń neuronów oraz hamuje jej wchłanianie zwrotne. Powoduje wzrost ciśnienia tętniczego, częstoskurcz, zwiększenie pojemności wyrzutowej serca. Szczególnym jej działaniem jest rozkurcz mięśni gładkich oskrzeli. Zatrzymanie moczu po podaniu efedryny to z kolei wynik skurczu zwieracza i jednoczesnego zwiotczenia pęcherza moczowego. Substancja może hamować perystaltykę, poprzez zmniejszenie napięcia mięśni gładkich przewodu pokarmowego. Efedryna pobudza ośrodek oddechowy, rozszerza źrenice, ale nie ma wpływu na odruchy źrenic na światło. Efedryna jest stosowana miejscowo na błonę śluzową nosa w celu udrożnienia dróg oddechowych – powoduje ona zwężenie obwodowych naczyń krwionośne i dzięki temu zmniejsza obrzęk błony śluzowej nosa. Substancja jest inhibitorem monoaminooksydazy (IMAO).
Wchłanianie efedryny
Efedryna stosowana miejscowo wchłania się w 64%, a po podaniu doustnym w 85%. Całkowita absorpcja po przyjęciu drogą pokarmową zachodzi w ciągu 2–2,5 godziny. Maksymalny poziom w surowicy krwi po podaniu doustnym zostaje osiągnięty w ciągu 3 godzin.
Dystrybucja efedryny
Efedryna wiąże się z białkami osocza. Substancja szybko rozprowadzana jest po organizmie. Gromadzi się w wątrobie, śledzionie, mózgu, nerkach.
Metabolizm efedryny
Efedryna jest metabolizowana częściowo w wątrobie. W wyniku procesu demetylacji powstaje norefedryna. Susbtancja podlega również również procesowi dezaminowania do: kwasu benzoesowego, kwasu hipurowego oraz 1–fenylopropano–1,2–diolu. Niewielkie ilości efedryny i norefedryny ulegają hydroksylacji do p–hydroksyefedryny, p–hydroksynorefedryny oraz sprzężonych z nimi związków.
Wydalanie efedryny
Efedryna jest wydalana z moczem głównie w postaci niezmienionej (zaledwie 10% jako norefedryna). Wydalanie nerkowe zależne jest od pH moczu. I tak też przy pH 5 okres półtrwania wynosi 3 godziny, a przy pH 6,3 ulega wydłużeniu do 6 godzin.