Hydroksychlorochina, Hydroxychloroquinum - Zastosowanie, działanie, opis
Podstawowe informacje o hydroksychlorochinie
- Rok wprowadzenia na rynek
-
1955 (FDA, USA)
- Substancje aktywne
-
siarczan hydroksychlorochiny, hydroksychlorochina
- Działanie hydroksychlorochiny
-
przeciwmalaryczne (przeciwzimnicze), przeciwreumatyczne, przeciwzapalne
- Postacie hydroksychlorochiny
-
tabletki
- Układy narządowe
-
powłoka wspólna (skóra i błony śluzowe), układ immunologiczny (odpornościowy), układ połączeń kości (stawy i jego elementy)
- Specjalności medyczne
-
Choroby zakaźne i pasożytnicze, Dermatologia i wenerologia, Immunologia kliniczna, Ortopedia i traumatologia narządu ruchu, Reumatologia
- Rys historyczny hydroksychlorochiny
-
Hydroksychlorochina została wprowadzona na rynek amerykański w 1955 roku.
- Wzór sumaryczny hydroksychlorochiny
-
C18H26ClN3O
Spis treści
- Wybrane produkty lecznicze dopuszczone do obrotu w RP zawierające hydroksychlorochinę
- Wskazania do stosowania hydroksychlorochiny
- Dawkowanie hydroksychlorochiny
- Przeciwskazania do stosowania hydroksychlorochiny
- Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności dotyczące stosowania hydroksychlorochiny
- Interakcje hydroksychlorochiny z innymi substancjami czynnymi
- Interakcje hydroksychlorochiny z pożywieniem
- Wpływ hydroksychlorochiny na prowadzenie pojazdów
- Wpływ hydroksychlorochiny na ciążę
- Wpływ hydroksychlorochiny na laktację
- Wpływ hydroksychlorochiny na płodność
- Skutki uboczne
- Objawy przedawkowania hydroksychlorochiny
- Mechanizm działania hydroksychlorochiny
- Wchłanianie hydroksychlorochiny
- Dystrybucja hydroksychlorochiny
- Metabolizm hydroksychlorochiny
- Wydalanie hydroksychlorochiny
Wskazania do stosowania hydroksychlorochiny
Hydroksychlorochina to substancja przeciwmalaryczna. Wykorzystuje się ją w leczeniu reumatoidalnego zapalenia staów, a także tocznia (rumieniowatego układowego, rumieniowatego krążkowego). Hydroksychlorochina jest używana w leczeniu ostrych ataków malarii wywołanych przez Plasmodium vivax, P. malariae, P. ovale i wrażliwe P. falciparum, a także w leczeniu supresyjnym malarii.
Dawkowanie hydroksychlorochiny
Hydroksychlorochina jest stosowana doustnie, najlepiej podczas posiłku.
Dawka stosowana w leczeniu i częstość zależna jest od jednostki chorobowej (malaria, reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń).
Należy wziąć pod uwagę, że związek ten posiada zdolność kumulowania się, dodatkowo warto podkreślić, że efekt terapeutyczny nie występuje od razu. Dawki początkowe są mniejsze - dzięki temu niweluje się ryzyko wystąpienia skutków ubocznych. Hydroksychlorochina jest stosowana w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów razem z NLPZ, kortykosteroidami, metotreksatem.
Pomiędzy dawką a retinopatią występuje następująca zależność - im większa dawka, tym objawy mogą ulec nasileniu.
Dawka stosowana u dzieci zależna jest od masy ciała.
Dawki zwykle stosowane (dobowe) u osób dorosłych: od 200 mg do 800 mg (w dawkach podzielonych, zależnie od wskazań; dodatkowo wyróżnić można tutaj dawkę początkową i podtrzymującą).
Przeciwskazania do stosowania hydroksychlorochiny
Przeciwwskazaniem do stosowania tego związku jest uczulenie/nadwrażliwość na hydroksychlorochinę i inne związki 4-aminochinolinowe. Nie stosuje się również w przypadku makulopatii oka (choroba związana z plamką żółtą), retinopatii oka, zmian w siatkówce i w okresie ciąży.
Dane literaturowe donoszą również o niestosowaniu tego związku u dzieci poniżej 6 lat oraz w długoterminowym leczeniu pediatrycznym.
Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności dotyczące stosowania hydroksychlorochiny
Hydroksychlorochina powinna być stosowana ostrożnie u osób z zaburzoną funkcją przewodu pokarmowego, chorobami neurologicznymi, u pacjentów wrażliwych na chininę czy ze stwierdzoną porfirią. Podobnie w przypadku zaburzeń wątroby, alkoholizmu.
Należy wziąć pod uwagę wrażliwość różnych gatunków z rodzaju Plasmodium na hydroksychlorochinę - związek ten nie jest skuteczny przeciwko wszystkim postaciom P. falciparum, nie jest skuteczny przeciwko egzoerytrocytarnym formom P. vivax, P. ovale, P. malarias. Związek ten nie zapobiega również infekcji wywoływanej przez Plasmodium.
Związek ten może niekorzystnie wpływać na układ sercowo-naczyniowy - zaleca się zachowanie ostrożności - stwierdzono przypadki kardiomiopatii prowadzącej do niewydolności krążenia. Hydroksycholorochina oddziałuje również na układ przewodzący w sercu - może powodować zaburzenia przewodzenia i arytmie np. blok przedsionkowo-komorowy, częstoskurcz komorowy, migotanie komór, wydłużenie odstępu QRS, PR czy QTc. Ma to znaczenia dla dłuższego stosowania tej substancji, podobnie jeśli stwierdzono przerost komory. Nie zaleca się stosowania hydroksychlorochiny u pacjentów z wrodzonym / nabytym wydłużeniem odstępu QTc, z blokiem przedsionkowo-komorowym II. i III. stopnia. Istotnym elementem przed zastosowaniem jest wyrównanie zaburzeń elektrolitowych jak hipokaliemia, hipomagnezemia czy hipokalcemia. W związku z powyższymi potencjalnymi zaburzeniami serca lekarz może zlecić badania EKG i poziomu elektrolitów.
Istotnym aspektem jest stosowanie hydroksychlorochiny z innymi lekami mogącymi powodować wydłużenie odcinka QT - należy zachować ostrożność. Podobnie w przypadku leków p/cukrzycowych - hydroksychlorochina może wpływać m.in. na poziom cukru - dlatego należy wziąć to pod uwagę u osób przyjmujących leki hipoglikemizujące. Podczas łącznego stosowania może dojść do nadmiernego spadku poziomu cukru i objawów wynikających z hipoglikemii. Istotne jest również unikanie łączenia tego związku z substancjami o potencjalnym działaniu hepatotoksycznym.
Stosowanie hydroksychlorochiny w przypadku długiego stosowania wymusza badania morfologiczne ze względu na ryzyko zahamowania czynności szpiku.
Hydroksychlorochina jest metabolizowana w wątrobie m.in. przez enzymy cytochromu P-450 (izoenzymy CYP 2C8, CYP 3A4). Jej stosowanie z inhibitorami tych enzymów może powodować wzrost stężenia tego związku i w efekcie nasilone działania niepożądane.
Wśród objawów niepożądanych można wymienić osłabienie siły mięśniowej - wymaga to kontrolnego sprawdzania m.in. odruchów ścięgnistych w celu wykrycia zmian w funkcjonowaniu mięśni.
Stosowanie hydroksychlorochiny związane było u niektórych pacjentów z wystąpieniem objawów pozapiramidowych, zachowań samobójczych.
Stosowanie hydroksychlorochiny może wiązać się ze zmianami w narządzie wzroku. Dotyczy to długotrwałego stosowania lub wysokich dawek (zmiany te odnotowano dla osób stosujących pochodne 4-aminochinoliny). Zmiany w obrębie siatkówki powinny być odpowiednio wykrywane - zaleca się regularne badania narządu wzroku. Dodatkowo niektóre leki mogą niekorzystnie wpływać na stan siatkówki jak np. tamoksyfen - nie zaleca się jego stosowania wraz z hydroksychlorochiną.
Należy zachować ostrożność u osób z zaburzoną funkcją nerek lub przyjmujących leki, które mogą ograniczać czynność tego narządu.
Związek ten może powodować zmiany w obrębie skóry jak wysypka krostkowa lub zaostrzyć istniejącą łuszczycę.
Interakcje hydroksychlorochiny z innymi substancjami czynnymi
Substancja czynna: | Grupa farmakoterapeutyczna: |
---|---|
Klozapina (Clozapine) | neuroleptyki atypowe |
Substancja czynna: | Grupa farmakoterapeutyczna: |
---|---|
Leflunomid (Leflunomide) | selektywne leki immunosupresyjne |
Teryflunomid (Teriflunomide) | selektywne leki immunosupresyjne |
Substancja czynna: | Grupa farmakoterapeutyczna: |
---|---|
Wigabatryna (Vigabatrin) | leki przeciwpadaczkowe - analogi GABA |
Substancja czynna: | Grupa farmakoterapeutyczna: |
---|---|
Amiodaron (Amiodarone) | leki przeciwarytmiczne - klasa III |
Anagrelid (Anagrelide) | inne leki przeciwnowotworowe |
Arypiprazol (Aripiprazol) (Aripiprazole) | neuroleptyki atypowe |
Azytromycyna (Azithromycin) | antybiotyki makrolidowe - makrolidy |
Bedakilina (Bedaquiline) | substancje stosowane w leczeniu gruźlicy |
Buprenorfina (Buprenorphine) | substancje o działaniu agonistyczno-antagonistycznym na receptory opioidowe |
Chlorpromazyna (Chlorpromazine) | neuroleptyki klasyczne - pochodne fenotiazyny |
Ciprofloksacyna (Ciprofloxacin) | fluorochinolony |
Citalopram (Citalopram) | SSRI - selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny |
Cyzapryd (Cisapride) | substancje hamujące perystaltykę jelit o zróżnicowanym mechanizmie działania |
Doksepina (Doxepin) | TLPD - trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne |
Donepezil (Donepezil) | inhibitory AChE - inhibitory acetylocholinoesterazy |
Efawirenz (Efavirenz) | nienukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy |
Escitalopram (Escitalopram) | SSRI - selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny |
Flukonazol (Fluconazole) | przeciwgrzybicze pochodne triazolu |
Fluoksetyna (Fluoxetine) | SSRI - selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny |
Formoterol (Formoterol) | agoniści receptorów beta-2 adrenergicznych |
Goserelina (Goserelin) | inne leki hormonalne |
Granisetron (Granisetron) | setrony - antagoniści receptora serotoninowego 5-HT3 |
Hydroksyzyna (Hydroxyzine) | antagoniści receptorów histaminowych H1 z działaniem ośrodkowym |
Idarubicyna (Idarubicin) | antybiotyki cytostatyczne |
Iwabradyna (Ivabradine) | inne leki nasercowe |
Ketokonazol (Ketoconazole) | przeciwgrzybicze pochodne imidazolu |
Klarytromycyna (Clarithromycin) | antybiotyki makrolidowe - makrolidy |
Kwetiapina (Quetiapine) | neuroleptyki atypowe |
Lewofloksacyna (Levofloxacin) | fluorochinolony |
Metadon (Methadone) | agoniści receptora opioidowego |
Mirtazapina (Mirtazapine) | substancje przeciwdepresyjne o innym mechanizmie działania |
Moksyfloksacyna (Moxifloxacin) | fluorochinolony |
Norfloksacyna (Norfloxacin) | fluorochinolony |
Olanzapina (Olanzapine) | neuroleptyki atypowe |
Ondansetron (Ondansetron) | setrony - antagoniści receptora serotoninowego 5-HT3 |
Papaweryna (Papaverine) | spazmolityki o różnym mechanizmie działania (muskulotropowe, przeciwskurczowe) - gastroenterologia |
Pefloksacyna (Pefloxacin) | fluorochinolony |
Rysperydon (Risperidone) | neuroleptyki atypowe |
Rywastygmina (Rivastigmine) | inhibitory AChE - inhibitory acetylocholinoesterazy |
Sertralina (Sertraline) | SSRI - selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny |
Sotalol (Sotalol) | antagoniści receptorów beta-1 i beta-2 adrenergicznych |
Takrolimus (Tacrolimus) | inhibitory kalcyneuryny |
Tetrabenazyna (Tetrabenazine) | leki hamujące wytwarzanie noradrenaliny |
Tramadol | agoniści receptora opioidowego |
Tyzanidyna (Tizanidine) | agoniści receptorów alfa-2 adrenergicznych |
Wandetanib (Vandetanib) | inhibitory kinazy białkowej |
Wenlafaksyna (Venlafaxine) | SNRI - inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny i serotoniny, bez działania na receptory |
Worykonazol (Voriconazole) | przeciwgrzybicze pochodne triazolu |
Substancja czynna: | Grupa farmakoterapeutyczna: |
---|---|
Deferypron (Deferiprone) | antidota - odtrutki i środki chelatujące |
Substancja czynna: | Grupa farmakoterapeutyczna: |
---|---|
Lantan (Lanthanum) | VARIA / INNE |
Substancja czynna: | Grupa farmakoterapeutyczna: |
---|---|
Atomoksetyna (Atomoxetine) | substancje psychostymulujące i nootropowe |
Digoksyna (Digoxin) | glikozydy nasercowe |
Duloksetyna (Duloxetine) | SNRI - inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny i serotoniny, bez działania na receptory |
Fezoterodyna (Fesoterodine) | leki stosowane w częstomoczu i w nietrzymaniu moczu |
Substancja czynna: | Grupa farmakoterapeutyczna: |
---|---|
Penicylamina (Penicillamine) | antidota - odtrutki i środki chelatujące |
Substancja czynna: | Grupa farmakoterapeutyczna: |
---|---|
Atorwastatyna (Atorvastatin) | statyny - inhibitory reduktazy HMG-CoA |
Brentuksymabu wedotin (Brentuximab vedotin) | przeciwciała monoklonalne - przeciwnowotworowe i immunosupresyjne |
Certolizumab pegol (Certolizumab pegol) | inhibitory czynnika martwicy nowotworów alfa - TNF-alfa |
Paklitaksel (Paclitaxel) | taksoidy |
Substancja czynna: | Grupa farmakoterapeutyczna: |
---|---|
Kodeina (Codeine) | agoniści receptora opioidowego |
Substancja czynna: | Grupa farmakoterapeutyczna: |
---|---|
Chlorek wapnia (Calcium chloride) | związki wapnia |
Fosforan glinu (Aluminium phosphate) | substancje zobojętniające |
Chlorek magnezu (Magnesium chloride) | związki magnezu |
Cytrynian magnezu (Magnesium citrate) | związki magnezu |
Glukonian wapnia (Calcium gluconate) | związki wapnia |
Glukonolaktobionian wapnia (Calcium glubionate) | związki wapnia |
Laktoglukonian wapnia (Calcium lactate gluconate) | związki wapnia |
Mleczan magnezu (Magnesium lactate) | związki magnezu |
Mleczan wapnia (Calcium lactate) | związki wapnia |
Tlenek magnezu (Magnesium oxide) | związki magnezu |
Węglan magnezu (Magnesium carbonate) | związki magnezu |
Węglan wapnia (Calcium carbonate) | związki wapnia |
Wodoroasparaginian magnezu (Magnesium aspartate) | związki magnezu |
Substancja czynna: | Grupa farmakoterapeutyczna: |
---|---|
Ryfampicyna (Rifampicin (rifampin)) | antybiotyki - INNE |
Substancja czynna: | Grupa farmakoterapeutyczna: |
---|---|
Erybulina (Eribulin) | inne leki przeciwnowotworowe |
Substancja czynna: | Grupa farmakoterapeutyczna: |
---|---|
Gliklazyd (Gliclazide) | doustne leki przeciwcukrzycowe - pochodne sulfonylomocznika |
Glikwidon (Gliquidone) | doustne leki przeciwcukrzycowe - pochodne sulfonylomocznika |
Glimepiryd (Glimepiride) | doustne leki przeciwcukrzycowe - pochodne sulfonylomocznika |
Glipizyd (Glipizide) | doustne leki przeciwcukrzycowe - pochodne sulfonylomocznika |
Insulina Aspart (Insulin aspart) | insuliny |
Insulina Degludec (Insulin degludec) | insuliny |
Insulina Detemir (Insulin detemir) | insuliny |
Insulina Glargine (Insulin glargine) | insuliny |
Insulina Glulizynowa (Insulin glulisine) | insuliny |
Insulina Izofanowa (Insulin isophane) | insuliny |
Insulina Lispro (Insulin lispro) | insuliny |
Insulina Neutralna (Insulin human) | insuliny |
Nateglinid (Nateglinide) | doustne leki przeciwcukrzycowe - INNE |
Repaglinid (Repaglinide) | doustne leki przeciwcukrzycowe - glinidy |
Substancja czynna: | Grupa farmakoterapeutyczna: |
---|---|
Tamoksyfen (Tamoxifen) | SERM - selektywne modulatory receptora estrogenowego |
Interakcje hydroksychlorochiny z pożywieniem
Jony wapniowe i magnezowe mogą ograniczać wchłanianie substancji przeciwmalarycznej.
Hydroksychlorochina może wpływać na poziom witaminy C i koenzymu Q10 - zwiększa w przypadku tych substancji.
Wpływ hydroksychlorochiny na prowadzenie pojazdów
Związek ten może wpływać niekorzystnie na zdolność prowadzenia samochodu czy obsługiwania maszyn - hydroksychlorochina może wywoływać zaburzenia akomodacji i niewyraźne widzenie.
Wpływ hydroksychlorochiny na ciążę
Hydroksychlorochina przenika przez łożysko. Nie należy stosować tego związku w okresie ciąży. Dotychczasowe dane pokazują, że stosowanie 4-aminochinolin w dawkach terapeutycznych związane było ze zmianami w OUN, ototoksycznością (np. wrodzona głuchota), zmianami w obrębie narządu wzroku (np. nieprawidłowa pigmentacja siatkówki).
Większe dawki w przypadku zwierząt powodowały śmieć embrionalną (w przypadku stosowania chlorochiny).
Wpływ hydroksychlorochiny na laktację
Związek ten obecny jest w mleku matki - w niewielkich ilościach.
Niemowlęta są wrażliwe na działanie pochodnych 4-aminochinoliny.
Należy zauważyć, że mimo przenikania tego związku do mleka matki, ilość jest niewystarczająco do zapewnienia ochrony przed malarią.
Wpływ hydroksychlorochiny na płodność
Dostępne dane dotyczące zwierząt wskazują na toksyczne działanie na płodność u samców.
Skutki uboczne
- ból brzucha
- nudności
- biegunka
- ból głowy
- zaburzenia akomodacji
- wymioty
- nieostre widzenie
- nieprawidłowe wyniki czynności wątroby
- zawroty głowy
- szum w uszach
- szumy uszne
- ratinopatia (makulopatia)
- trombocytopenia
- zaburzenia pozapiramidowe
- choroby wątroby i dróg żółciowych
- zachowania samobójcze
- kardiomiopatia
- utrata słuchu
- niedokrwistość aplastyczna
- hipoglikemia
- zaburzenia chodu
- zmiany pigmentacyjne na skórze
- zaburzenie czynności szpiku kostnego
- wysypka
- agranulocytoza
- psychoza
- pokrzywka
- obrzęk naczynioruchowy
- myśli samobójcze
- miopatia
- leukopenia
- dyskineza
- drżenie
- drgawki
- akatyzja
Działania niepożądane zostały podzielone ze względu na częstotliwość występowania u pacjentów. (Klasyfikacja MdDRA)
- Bardzo często
- (≥1/10)
- Często
- (≥1/100 do <1/10)
- Niezbyt często
- (≥1/1000 do <1/100)
- Rzadko
- (≥1/10 000 do < 1/1000)
- Bardzo rzadko
- (<1/10 000)
- Częstość nieznana
- Nie można ocenić na podstawie dostępnych danych
Objawy przedawkowania hydroksychlorochiny
Wśród objawów przedawkowania można wymienić:
- bóle głowy, senność,
- zaburzenia widzenia,
- zapaść krążeniową,
- drgawki,
- zaburzenia oddychania, zaburzenia przewodzenia w sercu (m.in. wydłużenie odcinka QT, arytmii typu TdP).
Inne objawy sercowe to bradykardia (na skutek zmiany rytmu serca) przechodząca w migotanie komór i/lub zatrzymanie serca.
Mechanizm działania hydroksychlorochiny
Dokładny mechanizm nie jest znany.
Wiadome jest, że związek ten występuje w lizosomach pasożyta, zmieniając panujące pH, czego efektem jest zaburzona zdolność do rozkładu hemoglobiny (jest to potrzebne do rozwoju i rozmnażania pasożyta czy wytwarzania energii). Wykazano, że związek ten wpływa na polimerazę hemową pasożyta, co prowadzi do gromadzenia się toksycznego produktu beta-hematyny.
Właściwości przeciwmalaryczne zależą od zdolności Plasmodium do gromadzenia tego związku w wodniczkach pokarmowych (im większa zdolność do gromadzenia się w wodniczkach pokarmowych, tym większa wrażliwość tego związku na zarodźca malarii).
Hydroksychlorochina wykazuje również aktywność w ludzkich lizosomach, efektem tego jest zmniejszenie aktywności zapalnej oraz spadek prezentacji autoantygenu o niskim powinowactwie (co ma znaczenie w chorobach autoimmunologicznych jak toczeń czy reumatoidalne zapalenie stawu). Wpływa również na mniejsze wydzielanie cytokin jak interleukina-1 i czynnik martwicy nowotworów, a także innych mechanizmów zapalnych czy immunologicznych jak hamowanie fagocytozy, fosfolipazy A2 oraz spadku pobudzenia limfocytów CD4.
Wchłanianie hydroksychlorochiny
Biodostępność wynosi w granicach 67-74% i nie jest zależna od enancjomeru (hydroksychlorochina jest mieszaniną racemiczną).
Maksymalne stężenie jest osiągane po 3,26-3,74 godzin.
Dystrybucja hydroksychlorochiny
Jeden z enancjomerów (S) wiąże się z białkami osocza na poziomie 64%, z kolei enancjomer R w 37%.
Metabolizm hydroksychlorochiny
Metabolizm zachodzi w wątrobie - związek ten ulega N-dealkilacji (przez CYP 3A4), efektem tego są aktywny (dietylohydroksychlorochina) i nieaktywne metabolity.
Wydalanie hydroksychlorochiny
40-50% jest wydalane przez nerki, w postaci niezmienionej 16-21% z moczem, ok. 2,5% przez skórę, 24-25% z kałem.