Jajowód to przewód będący częścią układu rozrodczego kobiety, który łączy macicę z jajnikiem. Zadaniem jajowodu jest przeprowadzenie komórki jajowej z jajnika do jamy macicy, gdzie będzie ona mogła się zagnieździć i dalej rozwijać. Taki transport jest możliwy dzięki temu, że ściany jajowodu są zbudowane z mięśni – ich skurcze umożliwiają transport komórki jajowej. Poza tym w jajowodzie obecna jest też wydzielina produkowana przez jego gruczoły oraz rzęski, które wyściełają błonę śluzową jajowodu – zarówno wydzielina, jak i rzęski także biorą udział w transporcie komórki jajowej. Długość jajowodu wynosi około 10-12 cm. Zbudowany jest on z bańki, która jest jego najdluższą częścią oraz z cieśni i ujścia macicznego oraz ujścia brzusznego z lejkiem, od którego odchodzą strzępki jajowodu ułatwiające wprowadzenie komórki jajowej z jajnika do jajowodu. W organizmie każdej kobiety obecne są dwa jajowody.
Przede wszystkim są one odpowiedzialne za transport komórki jajowej z jajnika do światła jamy macicy. Poza tym niesłychanie ważną funkcję spełnia też bańka jajowodu – w niej bowiem najczęściej dochodzi do zapłodnienia. Dodatkowo, przez pierwsze kilka dni jajowód odpowiedzialny jest też za odżywianie komórki jajowej i plemników oraz powstałego z ich połączenia zarodka.
Do niedrożności jajowodów przede wszystkim doprowadzają stany zapalne dotyczące narządów miednicy mniejszej (jajników, jajowodów oraz macicy), zwłaszcza, jeśli proces zapalny utrzymuje się przewlekle. Zwykle do rozwoju przewlekłych stanów zapalnych narządów miednicy mniejszej przyczyniają się zakażenia Chlamydia trachomatis oraz dwoinka rzeżączki. Zdecydowanie rzadziej stan zapalny ma związek z innymi infekcjami. Co dzieje się, kiedy w organizmie kobiety toczy się przewlekły proces zapalny w narządach miednicy mniejszej?
Przewlekły stan zapalny może w takiej sytuacji doprowadzić do powstania zrostów (są to zbudowane z tkanki łącznej pasma przebiegające w poprzek światła jajowodu), które są przyczyną niedrożności jajowodów. Do niedrożności jajowodów mogą też doprowadzić inne czynniki. Zdarza się, że jajowody stają się niedrożne na skutek przebytych przez kobietę w przeszłości operacji w obrębie jamy brzusznej. Ponadto, do niedrożności jajowodów może też przyczynić się endometrioza oraz nieprawidłowo założona wkładka wewnątrzmaciczna.
Kiedy można zacząć podejrzewać niedrożność jajowodów?
Niedrożność jajowodów można zacząć podejrzewać w sytuacji, kiedy kobieta ma problem z zajściem w ciążę. Jeśli po roku regularnego współżycia (3-4 razy w tygodniu) bez stosowania żadnego zabezpieczenia kobieta nie może zajść w ciążę, wtedy trzeba zacząć szukać przyczyny takiego stanu rzeczy. Ponieważ niedrożność jajowodów jest bardzo częstą przyczyną (jeśli nie najczęstszą) niepłodności leżącej po stronie kobiet, lekarz ginekolog często zaczyna diagnostykę niepłodności właśnie od "szukania winy" w jajowodach.
Jak wygląda diagnostyka niedrożności jajowodów?
Badaniem, które w prosty sposób jest w stanie ocenić drożność jajowodów, jest histerosalpingografia. Na czym polega to badanie? W przebiegu badania poprzez szyjkę macicy pacjentka ma podawany środek kontrastowy, a następnie wykonywana jest seria zdjeć rtg – na zdjęciach widoczny jest przepływ środka kontrastowego przez macicę i jajowody, dzięki czemu można ocenić ich drożność. Dzięki histerosalpingografii można ocenić nie tylko drożność jajowodów, ale też dodatkowo kształt jamy macicy i stwierdzić w niej ewentualne nieprawidłowe struktury, takie jak polipy czy zrosty. Czy do badania pacjentka musi się specjalnie przygotowywać? Ważne jest, aby do badania zgłosić się na czczo, samo badanie trwa zwykle około kilkunastu minut, odbywa się ono w warunkach szpitalnych, jednak jeśli pacjentka dobrze się czuje, zwykle wychodzi do domu jeszcze tego samego dnia po kilkugodzinnej obserwacji. Inną metodą diagnostyczną, która jest stosowana w sytuacji, kiedy histerosalpingografia nie daje jednoznacznej odpowiedzi odnośnie obecności zrostów w jajowodach, jest laparoskopia zwiadowcza. Jest to badanie polegające na wziernikowaniu jamy brzusznej za pomocą specjalnej kamery, badanie to musi być wykonywane w warunkach bloku operacyjnego, pacjentka musi zostać wprowadzona w znieczulenie ogólne.
Jak leczy się niedrożność jajowodów?
W przypadku niewielkich zrostów zdarza się, że samo podanie i "przejście" kontrastu w czasie histerosalpingografii spowoduje, że dojdzie do udrożnienia jajowodu. Niestety przy dużych zrostach konieczne jest wykonanie zabiegu, w czasie którego zrosty są usuwane – niestety, usunięcie zrostów nie zawsze spowoduje, że jajowód będzie funkcjonował prawidłowo i w dalszym ciągu mogą być problemy z zajściem w ciążę. Co zatem w takiej sytuacji? Jeśli niedrożność dotyczy obydwu jajowodów, wtedy jedynym wyjściem z sytuacji jest zapłodnienie pozaustrojowe (czyli in vitro). Jeśli niedrożność dotyczy tylko jednego jajowodu, istnieje mozliwość naturalnego zajścia w ciążę – w tej sytuacji, aby wspomóc owulację w jajniku po stronie zdrowego jajowodu, można podać kobiecie środki, które owulację pobudzą.
Jeśli po roku czasu regularnego współżycia bez stosowania żadnego zabezpieczenia występują problemy z zajściem w ciążę, wtedy konieczna jest wizyta u ginekologa, który zleci badania pod kątem ewentualnej niepłodności i oceny drożności jajowodów.