Przede wszystkim nowotwory należące do tej grupy charakteryzują się wzrostem głównie miejscowo-regionalnym i względnie małym ryzykiem wystąpienia odległych przerzutów. Niepowodzenia w leczeniu obejmują zatem najczęściej niewyleczone nowotwory lub nawrot w obrębie ogniska pierwotnego i regionalnych węzłów chłonnych. Z tego powodu o wynikach leczenia decyduje przede wszystkim radykalizm leczenia miejscowo-regionalnego.
Złośliwe nabłonkowe nowotwory głowy i szyi stanowią ponad 6% wszystkich nowotworów występujących u człowieka i są przyczyną około 5% zgonów z powodu obecności nowotworu. Najczęstszym nowotworem w tej grupie jest rak krtani, zajmuje on wysoką pozycję w zestawieniach zapadalności i umieralności na nowotwory złośliwe u mężczyzn. Rak krtani występuje u mężczyzn zdecydowanie częściej niż u kobiet (dotyczy to zresztą wszystkich nowotorów głowy i szyi). Zdecydowanie rzadziej występują natomiast raki gardła, wargi czy też jamy ustnej.
Jakie czynniki są odpowiedzialne za rozwój nowotworów głowy i szyi?
Do najważniejszych czynników etiologicznych rozwoju nowotworów głowy i szyi należą długotrwałe narażenie na dym tytoniowy, jak również nadużywanie alkoholu. Ponadto pewną rolę odgrywają też nieprawidłowe nawyki żywieniowe, przede wszystkim chodzi tu o brak witamin, warzyw i owoców. Dodatkową rolę w powstawaniu nowotworów głowy i szyi odgrywa też przewlekłe drażnienie, między innymi źle dopasowana proteza zębowa. Ponadto do rozwoju tej grupy nowotworów przyczyniają się również różnego rodzaju niedoobory, np, niedobór żelaza na podłożu zespołu Plummera-Vinsona. Czynnikiem etiologicznym usposabiającym do rozwoju raka nosowej części gardła jest też zakażenie wirusem Epsteina-Barr, a dla raków zatok obocznych nosa - przewklekłe stany zapalne oraz obecność polipów nosa.
Czy nowotwory głowy i szyi rozwijają się zwykle na podłożu innych zmian?
Zazwyczaj tak. Zwykle najpierw obecne są zmiany przedrakowe, które z biegiem czasu predysponują do rozwoju nowotworów. Do zmian tych zalicza się przede wszystkim rogowacenie białe (inaczej to leukoplakia) błony śluzowej jamy ustnej, ustnej części gardła, wargi lub krtani. Kolejną zmianą przedrakową jest erytroplakia (czyli "zmiana czerwona"), która charakteryzuje się wysokim odsetkiem przemiany złośliwej. Ponadto, do zmian przedrakowych zalicza się też nadmierne rogowacenie, czyli hiperkeratozę, wargi, jak również rzadko przekształcające się w zmiany złośliwe brodawczaki krtani. Bezpośrednią zmianą przedrakową jest także dysplazja.
Jakie są najczęstsze objawy nowotworów głowy i szyi?
Objawy kliniczne nowotworów głowy i szyi różnią się w zależności od pierwotnej lokalizacji guza, jednak do najczęstszych wspólnych dolegliwości zalicza się bóle, owrzodzenie, naciek, zaburzenia oddychania, jak również zaburzenia w przyjmowaniu pokarmów i zaburzenia mowy. Nowotwory zlokalizowane w tym rejonie mogą też doprowadzać do zaburzeń węchu, wzroku, smaku i słuchu. Należy pamiętać, że względnie często pierwszym objawem nowotworów głowy i szyi jest powiększenie okolicznych węzłow chłonnych, co spowodowane jest przerzutami. A jakie są charakterystyczne objawy poszczególnych nowotworów okolicy głowy i szyi? W przypadku jamy ustnej jest to owrzodzenie, naciek, dolegliwości bólowe przy jedzeniu oraz ograniczenie ruchomości języka. W przebiegu nowotworu wargi stwierdza się natomiast stwardnienie i owrzodzenie, zaś w przypadku raka języka obecne jest owrzodzenie, naciek oraz unieruchomienie języka. W przypadku raka policzka można zaobserwować również naciek i owrzodzenie oraz leukoplakię. W przypadku nowotworów szczęki i żuchwy stwierdza się zwykle zniekształcenia twarzy, zaburzenia widzenia, zaburzenia drożności nosa, dolegliwości bólowe oraz objawy neurologiczne. W przypadku raka krtani najczęstsze objawy to zazwyczaj chrypka, ból, trudności w przełykaniu oraz duszność. W przypadku raka gardła obecny jest zwykle ból (samoistny i przy przełykaniu), jak również uczucie obecności ciała obcego w gardle, chrypka, krwawienie z nosa czy też ubytki neurologiczne w zakresie nerwów czaszkowych.
Jak wygląda diagnostyka w przypadku podejrzenia nowotworów głowy i szyi?
W pierwszej kolejności lekarz musi zebrać od pacjenta szczegółowy wywiad dotyczący dolegliwości. Następnie, lekarz musi dokładnie zbadać pacjenta, musi ocenić także stan węzłów chłonnych szyjnych i nadobojczykowych. Następnie pacjent musi zostać zbadany laryngologicznie, niezbędne jest również badanie endoskopowe. W przypadku podejrzanych zmian należy też wykonać biopsję, zarówno z podejrzanej zmiany, jak i z okolicznych węzłów chłonnych. Wykonuje się też badania obrazowe: usg węzłów chłonnych, tomografię komputerową i rezonans magnetyczny, "zwykłe" zdjęcie rtg ma zwykle ograniczoną wartość diagnostyczną. Czasami zachodzi potrzeba wykonania scyntygrafii kości. Na podstawie tych wszystkich badań można określić stopień zaawansowania klinicznego nowotworu i dzięki temu wybrać właściwą dla konkretnego przypadku metodę leczenia.
Jak wygląda leczenie nowotworów głowy i szyi?
Radykalną metodą leczenia jest oczywiście zabieg operacyjny, który łączy się zazwyczaj z radioterapią. Chorzy we wczesnym stadium rozwoju raka zwykle wymagają nawet włączenia tylko jednej z tych metod. W bardziej zaawansowanych przypadkach stosuje się zabieg operacyjny połączony z chemio i/ lub radioterapią. Rokowanie zależy oczywiście od stopnia zaawansowania nowotworu oraz jego lokalizacji, w przypadku wcześnie wykrytych zmian odsetek przeżyć 5-letnich waha się w granicach 60-80%, zaś w przypadku rozsianego procesu nowotworowego rokowanie jest niestety niepomyślne.