Czym są probiotyki i prebiotyki?

Coraz częściej w szczególnych sytuacjach zdrowotnych lekarze zalecają nam dostarczenie organizmowi probiotyków i prebiotyków, czy to w postaci żywności je zawierającej, czy w postaci preparatów które można kupić w aptece. Co oznaczają te nazwy i jakie mają znaczenie dla zdrowia człowieka? Dowiedz się więcej.

Czym są probiotyki?

Według definicji WHO probiotyki to preparaty lub produkty żywnościowe zawierające pojedyncze lub mieszane hodowle żywych drobnoustrojów, które wywierają korzystny efekt na zdrowie, jeżeli zostały podane w odpowiedniej ilości.

Najczęściej do produkcji probiotyków wykorzystuje się bakterie z rodzaju Lactobacillus i Bifidobacterium. Stosowane są również drożdże Saccharomyces cerevisiae spp boulardii, niektóre gatunki Escherichia i Bacillus. Co ważne, aby szczep bakterii został uznany za probiotyczny, powinien zostać przebadany klinicznie pod kątem wykazywanych korzyści zdrowotnych. Oznacza to, że nie każda bakteria z wymienionych rodzin musi wykazywać pożądane działanie prozdrowotne. Organizmy, które pozytywnie przeszły testy kliniczne, obok nazwy rodzajowej i gatunkowej posiadają oznaczenia literowo-cyfrowe np. Lactobacillus rhamnosus GG, Lactobacillus acidophilus LA02, Bifidobacterium breve BR03, które oznaczają szczep ułatwiając ich bezbłędną identyfikację.

Charakterystyka organizmów probiotycznych

Oprócz korzystnego wpływu na zdrowie człowieka, organizmy probiotyczne powinny spełniać szereg innych wymagań. Podczas badań ocenie podlega bezpieczeństwo ich stosowania, czyli to, czy wytwarzają potencjalnie niebezpieczne metabolity. Ich żywotność i aktywność w przewodzie pokarmowym to kolejne kryterium oceny. Idealne organizmy powinny być odporne na kwas solny zawarty w żołądku, enzymy trawienne i kwasy żółciowe, jednak niewiele z przebadanych charakteryzuje się tak wysoką odpornością. W tej kwestii z pomocą przychodzą nowoczesne metody podania preparatu probiotycznego. Kapsułki odporne np. na działanie niskiego pH panującego w żołądku i ich odpowiednik w mikroskali – mikroenkapsulacja – to metody stosowane w nowoczesnych preparatach. Kolejne cechy organizmów badane w celu oceny przydatności probiotycznej to powinowactwo do nabłonka jelita lub przeżywalność w jelitach, jeżeli nie jest wykazywana zdolność do kolonizacji. Na przykład stosowane w preparatach probiotycznych drożdże (Saccharomyces cerevisiae spp boulardii) nie wykazują zdolności do kolonizacji jelita. Jednak odpowiednia suplementacja, powodująca utrzymywanie ich stałego stężenia w przewodzie pokarmowym, prowadzi do pozytywnych efektów immunostymulacyjnych.

Probiotyk a mikrobiota człowieka

Mikrobiota w odniesieniu do organizmu ludzkiego to ogół mikroorganizmów zasiedlających ciało człowieka. Występują one w przewodzie pokarmowym, ale także w układzie oddechowym, pochwie czy na powierzchni skóry. Szacunkowo u zdrowego dorosłego człowieka mikrobiota może osiągnąć masę nawet 2 kg oraz składać się z 1000 gatunków mikroorganizmów.

Mimo że nasza flora bakteryjna jest niezwykle bogata, tylko nieliczne mikroorganizmy są używane w produkcji preparatów probiotycznych. Ich cechą wspólną jest bezpieczeństwo stosowania – np. niektóre bakterie działają pozytywnie w jelitach, natomiast w innym fragmencie układu pokarmowego mogą być trujące. W preparatach probiotycznych nie będą używane takie, które w wyniku nieprawidłowego podania mogą wyrządzić nam krzywdę.

Jakie korzyści wynikają ze stosowania probiotyków?

Bakterie te przynoszą nam wiele korzyści:

• ułatwiają proces trawienia,
• zwiększają wchłanianie witamin i minerałów,
• przy kuracjach antybiotykowych chronią naszą mikroflorę jelitową,
• wpływają na układ immunologiczny zwiększając odporność na zakażenia,
• niektóre szczepy działają przeciwalergicznie i przeciwnowotworowo,
• obniżają poziom cholesterolu,
• łagodzą objawy nietolerancji laktozy,
• mają zdolność syntetyzowania niektórych witamin z grupy B, wit. K, kwasu foliowego.

Naturalne probiotyki

Przykładami żywności probiotycznej są fermentowane produkty mleczne: jogurty, kefiry, mleko acidofilne, maślanka. Często w ich nazwie występuje przedrostek bio-.

Oprócz obecności bakterii mlekowych, probiotyki mają wiele innych zalet w żywieniu człowieka – dostarczają pełnowartościowego białka, zawierają bardzo dużo wapnia, witamin z grupy B, A, D. Bakterie mlekowe znajdują się również w szeroko dostępnych tanich kiszonkach (kapusta, ogórki).

Czym są prebiotyki?

Prebiotyki to składniki nie ulegające trawieniu, pobudzające wzrost lub aktywność korzystnych dla organizmu bakterii obecnych w jelicie grubym. Ich źródłem są rośliny stanowiące codziennie pożywienie (np. cebula i banany), a także akacja, z której pozyskuje się pozytywnie wpływający na funkcję jelit błonnik (Fibrogenium).  

Prebiotykami mogą być: nietrawiona skrobia, polisacharydy (pektyny, guma guarowa i owsiana) i oligosacharydy. Najwięcej uwagi poświęca się sacharydom z grupy inuliny oraz fruktozooligosacharydom, które występują m.in. w pszenicy, cebuli, czosnku, bananach, cykorii, porach, szparagach. Są selektywnie trawione przez bifidobakterie i powodują znaczący ich wzrost w jelicie. Produkty i preparaty, w których składzie występują obok siebie prebiotyki i probiotyki to synbiotyki.

Suplementy i leki

Oprócz żywności prebiotyki i probiotyki można kupić w aptece w postaci kapsułek, proszku w saszetkach lub zawiesin. Kiedyś preparaty tego rodzaju trzeba było przechowywać w lodówce, aby zachować odpowiednie właściwości, obecnie są bardziej stabilne i często nie ma takiej potrzeby. Za każdym razem należy zapoznać się z ulotką, w której znajdziemy informacje o sposobie przechowywania preparatu. 

Na rynku funkcjonują probiotyki zarejestrowane jako leki oraz jako suplementy diety. Te pierwsze zostały poddane wnikliwym badaniom i zawierają dokładnie takie stężenie żywych bakterii, jakie zostało podane na opakowaniu, przez cały okres przydatności do spożycia. W przypadku suplementów diety takiej pewności nie mamy, jednak nie jest to powód do dyskredytacji tego rodzaju preparatów. Coraz częściej producenci rejestrują swoje produkty jako suplementy diety, ponieważ jest to o wiele tańsze od rejestracji leku. Na opakowaniach leków najczęściej znajdziemy nazwy szczepów użytych do produkcji z odpowiednim oznaczeniem literowo-cyfrowym oraz stężeniem wyrażonym w jednostkach CFU (z ang. Colony Forming Unit). Suplementy diety natomiast, zamiast takich nazw, jakie widnieją na lekach, mogą mieć wymienione tylko nazwy rodzaju i gatunku lub handlowe nazwy odpowiednich szczepów bakterii. 

Probiotyki i prebiotyki zaleca się szczególnie podczas biegunek infekcyjnych oraz po nich, a także w przypadku stosowania antybiotyków – celem odbudowy flory bakteryjnej. Na rynku dostępne są preparaty, które zawierają co najmniej jeden szczep bakterii.

W aptekach często dostępne są również synbiotyki. Najczęściej stosowanym w nich prebiotykiem jest najpopularniejsza i najlepiej przebadana inulina jak również błonnik akacjowy czy fluktooligosacharydy.