Zespół Aspergera – objawy, diagnoza u dzieci i dorosłych. Zaburzenie ze spektrum autyzmu

Zespół Aspergera to zaburzenie neurorozwojowe nazywane potocznie łagodniejszą formą autyzmu. Zgodnie ze statystykami dotyczy nawet 4% osób na świecie, a jego objawy mogą różnić się w zależności od indywidualnego przypadku. Jak objawia się zespół Aspergera u dzieci i dorosłych? Jakiego wsparcia potrzebują osoby z tym zaburzeniem?

1. Co to jest zespół Aspergera?
2. Zespół Aspergera a autyzm
3. Zespół Aspergera – objawy u dzieci
4. Objawy zespołu Aspergera u dorosłych
5. Przyczyny zespołu Aspergera
6. Proces diagnozy zespołu Aspergera – badania, testy
7. Metody terapeutyczne dla osób z zespołem Aspergera
8. Życie ludzi z zespołem Aspergera

Co to jest zespół Aspergera?

Zespół Aspergera został po raz pierwszy opisany w 1944 roku przez austriackiego psychiatrę Hansa Aspergera. Lekarz opublikował wtedy pracę pt. „Psychopatia autystyczna okresu dzieciństwa”, w której opisywał charakterystykę nieprawidłowo rozwijającego się dziecka. Jego prace zostały jednak spopularyzowane dopiero 30 lat później przez Lornę Wing. Po raz pierwszy użyła ona terminu zespół Aspergera i wyodrębniła charakterystyczne cechy dla tego zespołu:

• brak empatii,
• niewłaściwe interakcje społeczne,
• rytualistyczna mowa,
• słaba umiejętność komunikacji werbalnej,
• ograniczone zainteresowania i aktywność,
• słaba koordynacja ruchowa,
• zamiłowanie do zachowania rutyny,
• brak znacznego opóźnienia w rozwoju mowy,
• brak opóźnienia w rozwoju poznawczym.

Obecnie obowiązująca w Polsce Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10) opisuje kryteria diagnostyczne zespołu Aspergera w poniższy sposób:

1. Brak istotnie klinicznego opóźnienia w rozwoju mowy oraz w zakresie funkcji poznawczych
2. Zaobserwowanie co najmniej 2 z poniższych objawów w zakresie relacji społecznych:

• zaburzony kontakt wzrokowy, np. niedostateczne utrzymywanie kontaktu wzrokowego,
• trudności w utrzymywaniu relacji rówieśniczych,
• brak empatii, trudności w reagowaniu na emocje innych osób,
• brak spontanicznej potrzeby dzielenia radości z innymi.

3. Przejawianie nasilonych, powtarzających się stereotypowych wzorców zachowań, zainteresowań i aktywności przejawiających się w co najmniej jednym z poniższych objawów:

• pochłonięcie jednym lub liczniejszymi zainteresowaniami,
• przywiązanie do rytuałów,
• powtarzające się manieryzmy ruchowe, np. stukanie palcami,
• koncentracja na cząstkowych lub niefunkcjonalnych elementach przedmiotów służących do zabawy.

Choć w Polsce nadal obowiązuje klasyfikacja ICD-10, wprowadzono już nową klasyfikację ICD-11, w której zrezygnowano z terminu zespół Aspergera. W zamian w ICD-11 uwzględniono nową kategorię pod nazwą „zaburzenia ze spektrum autyzmu”. Nie oznacza to natomiast, że zespół Aspergera nie istnieje, zmiana dotyczy wyłącznie nazewnictwa. W DSM-5, podobnie jak w ICD-11, już kilka lat temu zrezygnowano z terminu zespół Aspergera, który został włączony do kategorii zaburzeń ze spektrum autyzmu.

Czy zespół Aspergera to jednostka chorobowa?

Chociaż obecnie zrezygnowano z nazwy zespół Aspergera, to przez wiele lat znajdował się on w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych. Zespół Aspergera nie jest jednak uznawany za chorobę, ale za zaburzenie neurorozwojowe, które powoduje, że osoby z zespołem Aspergera funkcjonują po prostu inaczej, bo cechują się innym sposobem działania mózgu.

Zespół Aspergera a autyzm

Zgodnie z ICD-10 autyzm to całościowe zaburzenie rozwojowe charakteryzujące się nieprawidłowym i/lub upośledzonym rozwojem pojawiającym się przed 3. rokiem życia. Kryteria diagnostyczne autyzmu mówią o 3 obszarach, w których zauważane są nieprawidłowości, tj. interakcje społeczne, komunikacja oraz ograniczone, powtarzające się emocje.

Zespół Aspergera z kolei uznawany jest za łagodniejszą formę autyzmu. W jego przypadku nie obserwuje się nieprawidłowości w zakresie zdolności językowych, w autyzmie zaś często tak. Ponadto osoby z zespołem Aspergera – podobnie jak osoby z diagnozą spektrum autyzmu – mogą mieć trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji z innymi, niemniej jednak wykazują większe zainteresowanie nawiązywaniem takich relacji.

Zespół Aspergera – objawy u dzieci

Pierwsze objawy zespołu Aspergera można zaobserwować już we wczesnym dzieciństwie. Wśród nich wymienia się m.in. niechęć do przytulania, słaby kontakt wzrokowy oraz zbyt słabą lub nadmierną reakcję na bodźce.

Do charakterystycznych objawów zespołu Aspergera w przypadku dzieci możemy zaliczyć:

• zmniejszoną umiejętność do interpretowania emocji innych osób,
• trudności z wyrażaniem emocji,
• brak umiejętności pracy w grupie,
• powtarzalne, rutynowe zachowania,
• poświęcanie dużej ilości czasu na swoje zainteresowania, które zazwyczaj są nietypowe dla wieku,
• posługiwanie się nienaturalnym językiem, najczęściej język ten jest zbyt dojrzały jak na wiek dziecka,
• trudności z akceptowaniem zmian, przywiązanie do rutyny,
• lepsze odnajdywanie się w grupie dorosłych niż wśród rówieśników,
• trudności z zachowaniem się adekwatnie do sytuacji. 

U osób z zespołem Aspergera niekiedy obserwowane są niespecyficzne objawy, takie jak np. ponadprzeciętna pamięć, ponadprzeciętna wiedza z jakiejś dziedziny, łatwość przyswajania nowych (często trudnych dla rówieśników) informacji.

Objawy zespołu Aspergera u dorosłych

Zespół Aspergera nie przemija wraz z wiekiem, jest więc nieuleczalny. To, jak będą funkcjonować osoby dorosłe z zespołem Aspergera, zależy w znacznej mierze od nasilenia ich objawów, wpływu symptomów na codzienne funkcjonowanie oraz od tego, czy w razie potrzeby zostały objęte odpowiednim wsparciem terapeutycznym. Jednak by zrozumieć przyczyny swoich problemów, konieczna jest diagnoza, czyli rozpoznanie zespołu Aspergera.

Objawy u dorosłych z zespołem Aspergera dotyczą trudności w nawiązywaniu kontaktu, w utrzymywaniu rozmowy, w posiadaniu satysfakcjonujących relacji z innymi. Zazwyczaj osoby z zespołem Aspergera w dorosłości mają niewielkie grono znajomych. Nie lubią zmian i preferują rutynę.

Zespół Aspergera u osób dorosłych wiąże się z problemem ze zrozumieniem sarkazmu, ironii czy metafory. Najczęściej rozumieją je dosłownie, co może powodować pewne nieprawidłowości w komunikacji. Osoby żyjące z tym zaburzeniem mogą również przejawiać zmniejszoną zdolność do rozumienia własnych emocji i panowania nad nimi, co może skutkować frustracją lub agresją.

Ponadto osoby z zespołem Aspergera zazwyczaj wyróżniają się ponadprzeciętną zdolnością do skupiania uwagi na danym temacie czy zadaniu. Mają nietypowe, wyspecjalizowane zainteresowania, np. w zakresie ścisłej wiedzy, techniki itd., przez co bywają uważani za geniuszy.

Przyczyny zespołu Aspergera

Pomimo wielu lat badań przyczyny zespołu Aspergera nie zostały do końca poznane. Obecnie naukowcy za przyczyny wystąpienia zespołu Aspergera najczęściej podają m.in.:

• czynniki genetyczne,
• płeć (ZA częściej diagnozowany jest u chłopców),
• narażenie na toksyczne substancje w okresie ciąży/porodu,
• przedwczesne narodziny,
• poporodowe infekcje wirusowe.

Proces diagnozy zespołu Aspergera – badania, testy

Diagnoza zespołu Aspergera to wieloetapowy proces, który przeprowadzany jest przez psychologów-diagnostów i/lub psychiatrów. W celu zdiagnozowania zespołu Aspergera specjaliści opierają się przede wszystkim na wywiadzie z rodzicami, obserwacji dziecka oraz zebraniu ewentualnych opinii nauczycieli lub innych osób mających na co dzień kontakt z dzieckiem.

W diagnostyce zespołu Aspergera i autyzmu wykorzystuje się także psychologiczne narzędzia diagnostyczne, w szczególności ADOS-2 (ang. Autism Diagnosis Observation Schedule), czyli protokół obserwacji objawów autyzmu. Badanie z wykorzystaniem ADOS-2 polega na obserwacji dziecka w trakcie wybieranych przez diagnostę różnego rodzaju czynności dostosowanych do wieku dziecka. Dopiero na podstawie szczegółowo przeprowadzonego badania diagnosta stawia diagnozę i we współpracy z innymi specjalistami proponuje indywidualną ścieżkę postępowania.

Metody terapeutyczne dla osób z zespołem Aspergera

Terapia zaburzeń ze spektrum autyzmu, w tym zespołu Aspergera, obejmuje przede wszystkim terapię behawioralną, która koncentruje się na zmianie zachowań dziecka poprzez zastosowanie techniki pozytywnych wzmocnień. Terapia ma na celu redukcję niepożądanych zachowań i zastąpienie ich takimi, które służą pacjentom. W przypadku zespołu Aspergera wykorzystuje się również trening umiejętności społecznych, terapię kognitywną oraz psychoedukację.

Z kolei dorosłym oraz nastolatkom z zespołem Aspergera zaleca się psychoterapię poznawczo-behawioralną, która polega na nauce identyfikowania i zmiany negatywnych myśli oraz nieadaptacyjnych zachowań, pomaga lepiej zrozumieć własne emocje i emocje innych osób. Terapia skupia się również na nauce budowania i utrzymywania relacji społecznych, a także na nabyciu odpowiednich strategii radzenia sobie z objawami.

Życie ludzi z zespołem Aspergera

Osoby z zespołem Aspergera mogą zmagać się z wieloma trudnościami w różnych dziedzinach życia, warto jednak pamiętać, że ogromnym i skutecznym wsparciem jest psychoterapia. Może ona pomóc osobie z zespołem Aspergera wieść satysfakcjonujące życie.

Zespół Aspergera – wyzwania i możliwości

Dzieci z zespołem Aspergera ze względu na trudności w rozumieniu emocji i zachowań innych osób oraz trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji mogą być bardziej narażone na ryzyko wycofania i izolacji od rówieśników. Badania pokazują również, że osoby z tym zaburzeniem rozwojowym mogą mieć wyższe ryzyko innych problemów natury psychicznej, w tym depresji, zaburzeń lękowych, zaburzeń odżywiania, zaburzeń zachowania oraz zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych.

Otrzymanie prawidłowej diagnozy i odpowiednie wsparcie terapeutyczne jest więc bardzo ważne, gdy objawy zespołu Aspergera utrudniają codzienne funkcjonowanie.

Osoby z zespołem Aspergera już od najmłodszych lat mogą przejawiać deficyty w kontekście relacji społecznych, takie jak m.in. nieadekwatne zachowania w kontaktach z innymi, trudności z inicjowaniem kontaktów rówieśniczych, trudności w prawidłowym interpretowaniu emocji innych, brak empatii, nieadekwatne reakcje emocjonalne.

Ponadto osoby z zespołem Aspergera często mają nietypowe, nieadekwatne do wieku zainteresowania, które odpowiednio wykorzystane mogą przynieść duży sukces w życiu zawodowym. Ważne jest natomiast znalezienie odpowiedniego środowiska pracy, które ma jasną strukturę organizacyjną. Wszystko to ułatwia osobom z zespołem Aspergera dostosowanie się do miejsca pracy i pełniejsze wykorzystanie swojego potencjału.