Selen – właściwości, niedobór. Suplementacja selenem a zdrowa tarczyca

Selen jest mikroelementem, którego niewielka dawka jest niezbędna dla zachowania dobrego zdrowia. Zbyt niski poziom selenu może przyczyniać się do niepłodności, wypadania włosów, osłabienia koncentracji oraz nieprawidłowego funkcjonowania mięśni i układu odpornościowego. Specjaliści wskazują, że optymalny poziom selenu jest bardzo niski i łatwo go przekroczyć. Z tego powodu nie zaleca się rozpoczęcia suplementacji selenu bez wcześniejszego badania poziomu tego pierwiastka w organizmie.

Selen stanowi kluczowy pierwiastek dla prawidłowego funkcjonowania organizmu ludzkiego. Jest jednym z elementów budulcowych aminokwasów: selenocysteiny oraz selenometioniny. Naukowcy prowadzą badania nad jego wpływem w profilaktyce i wspomaganiu leczenia chorób tarczycy, Alzheimera, Parkinsona i nowotworów. Jednakże warto pamiętać, że nadmiar tego pierwiastka jest toksyczny.

Selen – właściwości i źródła w pożywieniu

Selen jest mikroelementem, którego niewielka dawka jest niezbędna dla zachowania dobrego zdrowia. Jest składnikiem dwóch ważnych aminokwasów: selenocysteiny oraz selenometioniny, które są niezbędne do syntezy istotnych enzymów o właściwościach antyoksydacyjnych (peroksydazy glutationowej oraz reduktazy tioredoksynowej). Selen wpływa korzystnie na wytwarzanie limfocytów T i B oraz makrofagów, a tym samym na funkcjonowanie układu odpornościowego.

Wpływa na wytwarzanie hormonów FT3 (trijodotyroksyna), na regulację poziomu przeciwciał antytarczycowych (anty-TPO) u chorych na autoimmunologiczną niedoczynność tarczycy. Podstawowym źródłem selenu w pożywieniu są: mięso, ryby oraz produkty zbożowe. Jednak największa zawartość tego pierwiastka występuje w orzechach brazylijskich.

Niedobór selenu – przyczyny i objawy

Niedobór selenu może prowadzić do licznych zaburzeń w organizmie. Niedostateczny poziom tego pierwiastka może przyczyniać się do niepłodności, wypadania włosów, osłabienia koncentracji, czyli tzw. mgły mózgowej, nieprawidłowego funkcjonowania mięśni i układu odpornościowego. Długotrwały obniżony poziom tego pierwiastka może przyczyniać się do nieprawidłowego działania tarczycy i chorób z tym związanych (Hashimoto, niedoczynność tarczycy) oraz zwiększonego ryzyka zachorowania na choroby cywilizacyjne (choroby serca, cukrzyca), nowotwory i choroby autoimmunologiczne (RZS). W bardzo rzadkich przypadkach może dojść do wystąpienia choroby Keshan (kardiomiopatia, endemiczna choroba mięśnia sercowego) lub Kaszina-Beka (choroba kostno-stawowa występująca w Chinach, Tybecie i Syberii).

Nadmiar selenu – przyczyny i objawy

Selen spożywany w nadmiarze jest toksyczny i może prowadzić do rozwoju choroby – selenozy. Schorzenie to objawia się nudnościami, biegunką, zmęczeniem, bólem stawów, zwiększoną łamliwością paznokci oraz wypadaniem włosów. Zbyt duża podaż selenu może także przyczynić się do rozwoju cukrzycy typu II oraz indukować stres oksydacyjny w komórkach. Większość działań niepożądanych wynikających z nadmiernej suplementacji selenu zanika w niedługim czasie po zaprzestaniu przyjmowania syntetycznych postaci.

Selen a tarczyca

Selen pełni istotną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu tarczycy, która jest jednym z narządów o największej jego zawartości. To kluczowy element w procesie wytwarzania hormonu tarczycy - trójjodotyroniny (T3), a podczas jego niedoboru dochodzi do upośledzenia metabolizmu jodu. Doniesienia naukowe wskazują na znaczącą korelację pomiędzy niskim poziomem selenu a występowaniem chorób tarczycy. Dowiedziono również, że zapewnienie właściwego poziomu selenu sprzyja obniżeniu ilości przeciwciał skierowanych przeciwko peroksydazie tarczycowej (anty-TPO) u osób z autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy.

W chorobie Hashimoto selen wspomaga zmniejszenie wydzielania substancji prozapalnych. Pomimo tak obiecujących wyników w stosunku do chorób tarczycy, nie należy rozpoczynać suplementacji selenu bez wcześniejszego badania poziomu tego pierwiastka w organizmie. Optymalny poziom selenu jest bardzo niski i łatwo go przekroczyć. Jeśli stwierdzony jest niedobór tego pierwiastka, należy udać się na konsultację lekarską, na której zostanie dobrane właściwe dawkowanie preparatu z selenem. Zaleca się wówczas przyjmowanie selenu rano i po posiłku. Bardzo istotne jest zachowanie odstępu od leków na tarczycę, które przyjmuje się rano, na czczo.

Selen a nowotwory

Badania naukowe wykazały zależność pomiędzy spożywaniem dużej ilości selenu a mniejszym ryzykiem pojawienia się niektórych typów nowotworów. Dotyczy to zwłaszcza raka prostaty, pęcherza moczowego, płuc i układu pokarmowego. Zauważono również, że na terenach, na których gleba bogata jest w selen, występuje niższa umieralność z powodu chorób nowotworowych (przede wszystkim w wyniku raka płuc, układu pokarmowego, pęcherza moczowego, piersi, jajników, szyjki macicy) niż w regionach, w których gleba jest uboga w ten pierwiastek.

Selen a choroba Alzheimera i Parkinsona

Korzystne właściwości selenu na układ nerwowy związane są z jego aktywnością antyoksydacyjną. Selen ogranicza odkładanie się pozakomórkowych płytek β-amyloidowych w mózgowiu, które są jednym z czynników odpowiedzialnych za powstawanie demencji oraz choroby Alzheimera. Dowiedziono również, że pierwiastek wykazuje działanie protekcyjne w stosunku do neuronów poprzez ograniczenie niekorzystnego wpływu produktów peroksydacji lipidów. W badaniach na zwierzętach wykazano, że selen przeciwdziała wystąpieniu choroby Parkinsona oraz wspomaga jej leczenie. Następuje to poprzez hamowanie procesu spowolnienia ruchowego oraz zmniejszenie uszkodzenia DNA białych krwinek.

Selen a astma oskrzelowa

Naukowcy zaobserwowali, że częstym zjawiskiem u osób chorujących na astmę oskrzelową jest obniżony poziom selenu. Jednak przeprowadzone w tym kierunku badania nie potwierdziły hipotezy, aby suplementacja selenu zmniejszała objawy astmy.

Suplementacja selenu

W preparatach aptecznych selen występuje w postaci organicznej i nieorganicznej. Formy organiczne wchłaniają się w ok. 85–90% w jelitach, natomiast nieorganiczne w 10%. Najlepiej przyswajalną formą selenu jest selenocysteina. Równie dobrze przyswajalną postacią jest selenometionina, głównie w tej formie selen występuje naturalnie w żywności. Według zaleceń EFSA (Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności) zalecane dzienne spożycie selenu dla osoby dorosłej to 70 ug. Selen warto przyjmować z białkami i ich pochodnymi (jak metionina), witaminami A i E, które zwiększają jego wchłanianie w organizmie. Nie należy łączyć selenu z cynkiem, ponieważ stosowane jednocześnie znoszą swoje działanie. Zaleca się przyjmowanie cynku w porze porannej po jedzeniu bogatym w witaminy A i E.

Warto zachować ostrożność, stosując jednocześnie selen i leki o działaniu przeciwzakrzepowym, jak klopidogrel, warfaryna, heparyna, aspiryna. Pierwiastek w połączeniu z wymienionymi lekami może nasilać ryzyko krwawień.