Statyny na cholesterol – szkodliwość, dawkowanie i skutki uboczne

Podstawowym celem stosowania statyn jest obniżanie poziomu cholesterolu i zapobieganie wystąpienia miażdżycy wśród pacjentów bez chorób sercowo-naczyniowych, ale znajdujących się w grupach wysokiego ryzyka. Pomaga to zapobiegać zawałom, udarom i chorobom naczyniowym, które rozwijają się wraz ze wzrostem blaszek miażdżycowych w tętnicach.

Choroby sercowo-naczyniowe we współczesnym świecie to ogromny problem oraz jedna z głównych przyczyn śmierci i niepełnosprawności. Są one ściśle związane z dyslipidemią, a upraszczając – z cholesterolem. Jedną z metod zarówno zapobiegania, jak i leczenia jest terapia statynami.

Czym są statyny?

Statyny to – najogólniej rzecz ujmując – grupa leków „na cholesterol”. Pierwsze statyny wprowadzono do lecznictwa kilkadziesiąt lat temu, stale pracując nad kolejnymi, lepszymi cząsteczkami i formułami najnowszej generacji.

Rodzaje statyn:

• atorwastatyna,
• rosuwastatyna,
• fluwastatyna,
• lowastatyna,
• prawastatyna,
• simwastatyna.

Są wśród nich związki otrzymane syntetycznie oraz będące produktami metabolizmu grzybów pleśniowych, czyli tzw. statyny naturalne. Różnią się między sobą również siłą działania oraz skutkami ubocznymi ich stosowania.

Jak działają statyny?

Cholesterol jest jednym z najważniejszych sprawców powstawania i pogłębiania zmian miażdżycowych, których konsekwencją są: zawał serca, udar mózgu, choroby naczyń obwodowych i niewydolność mięśnia sercowego. Miażdżyca zyskała określenie „cichego mordercy XXI wieku”. Dlaczego cichego? Ponieważ wysoki cholesterol nie boli i długo nie daje żadnych niepokojących sygnałów lub są one na tyle łagodne, że je lekceważymy. Jego wysoki poziom jest często wykrywany przez przypadek, najczęściej podczas wykonywania okresowych badań krwi.

Wbrew pozorom problem nie dotyczy tylko seniorów, chorują również ludzie młodzi. Dowiedziono, że jednym z pierwszych objawów zmian miażdżycowych są zaburzenia erekcji u panów i obniżone libido u pań. Zaburzenia wzwodu wynikają właśnie z procesów miażdżycowych w tętnicach i mogą zwiastować wystąpienie za kilka lat zawału serca. Statyny to leki wydawane głównie na podstawie recepty, choć do statyn naturalnych zaliczyć możemy monakolinę K, otrzymywaną z fermentowanego czerwonego ryżu i dostępną bez recepty w postaci wielu suplementów diety.

Statyny modyfikują stężenie lipidów odpowiedzialnych za powstawanie miażdżycy. Obniżają cholesterol całkowity oraz tzw. zły cholesterol – LDL. Nieznacznie wpływają również na poziom trójglicerydów. Mechanizm ich działania polega na hamowaniu enzymu, który bierze udział w syntezie cholesterolu w wątrobie, w wyniku czego poziom cholesterolu ulega obniżeniu, a cząsteczki LDL są rozkładane. Statyny wpływają również na stabilizację blaszki miażdżycowej w naczyniach, działają przeciwzapalnie, nasilają rozwój drobnych naczyń krwionośnych oraz hamują rozwój niekorzystnych zmian w sercu.

Statyny na miażdżycę

Podstawowym celem stosowania statyn jest obniżanie poziomu cholesterolu i zapobieganie wystąpieniu miażdżycy u pacjentów bez chorób sercowo-naczyniowych, ale znajdujących się w grupach wysokiego ryzyka (zespół metaboliczny, cukrzyca, choroby nerek). Dzięki temu zapobiegają zawałom, udarom i innym chorobom naczyń na tle miażdżycowym. Stosuje się je również w tzw. prewencji wtórnej u osób po zawale czy udarze, by nie dopuścić do kolejnego ataku. Przeciwmiażdżycowe działanie statyn polega również na ochronnym działaniu na śródbłonek naczyń, działaniu przeciwzakrzepowym i antyoksydacyjnym.

Statyny a działanie przeciwzapalne

Szereg badań wykazało również działanie przeciwzapalne statyn. Dowiedziono, że zmniejszają poziom cytokin prozapalnych oraz białka CRP – związków związanych z powstawaniem i podtrzymywaniem stanu zapalnego. Najsilniejsze właściwości przeciwzapalne mają statyny lipofilne (simwastatyna, atorwastatyna), gdyż łatwiej przenikają do tkanek i wykazują działanie plejotropowe, czyli ochronne na śródbłonek naczyniowy. W trakcie badań jest zastosowanie statyn w chorobach zapalnych, takich jak toczeń rumieniowaty układowy czy reumatoidalne zapalenie stawów RZS.

Statyny a układ odporności

Mechanizm działania immunomodulującego, czyli wpływu na układ odpornościowy, nie został jeszcze dokładnie poznany. Przypuszcza się jednak, że efekt ten może odpowiadać za zmniejszenie odrzucania przeszczepów serca i śmiertelności pacjentów po transplantacji, którzy byli leczeni statynami.

Statyny a metabolizm kostny

Trwają badania nad stosowaniem statyn w leczeniu osteoporozy. Wykazano wpływ statyn lipofilnych na metabolizm kostny poprzez zahamowanie procesów resorpcji kości i nasilenie kościotworzenia.

Statyny a dna moczanowa

Pacjentom chorującym na dnę moczanową towarzyszy zwykle zespól metaboliczny, otyłość, cukrzyca, nieprawidłowy profil lipidowy i nadciśnienie tętnicze. Wszystkie te czynniki sprzyjają powstawaniu miażdżycy i dlatego zaleca się u chorych osób stosowanie statyn. Pojawiają się również doniesienia o obniżającym wpływie leków ze statynami na poziom kwasu moczowego, który w przebiegu dny moczanowej jest podwyższony.

Przeciwwskazania do stosowania statyn

Przeciwwskazania do stosowania statyn są nieliczne. Należy do nich aktywna choroba wątroby przebiegająca z trzykrotnym wzrostem ponad normę poziomu enzymów wątrobowych, czyli transaminaz – aminotransferaza alaninowa (ALAT) i aminotransferaza asparaginianowa (AST). Należy bardzo ostrożnie prowadzić terapię u pacjentów z chorobami wątroby w wywiadzie. Ciąża i okres karmienia piersią to kolejne stany wykluczające zastosowanie statyn. Przeciwwskazaniem bezwzględnym jest stwierdzona nadwrażliwość na tę grupę leków.

Statyny a alkohol

Statyny nie wchodzą bezpośrednio w interakcje z alkoholem, dlatego jego okazjonalne i umiarkowane spożywanie nie jest przeciwwskazane. Należy jednak pamiętać, że zarówno statyny, jak i alkohol w wysokich dawkach mogą uszkadzać komórki wątroby (hepatocyty) i powodować działania niepożądane. U pacjentów regularnie spożywających alkohol i mających niewydolność wątroby może dochodzić do kumulacji leku w organizmie i wielu niekorzystnych działań. Ponadto alkohol podnosi poziom cholesterolu i niweczy skutki terapii statynami.

Statyny – szkodliwość i skutki uboczne

Statyny odznaczają się wysoką skutecznością i bezpieczeństwem. Nie można jednak pomijać faktu, że mogą wywierać działania niepożądane. Często słyszy się o uszkadzaniu mięśni przez statyny i rzeczywiście takie działanie niepożądane jest możliwe w przypadku wszystkich statyn. Dlatego bardzo istotne jest edukowanie pacjentów, by w momencie gdy zaczną odczuwać bóle mięśniowe, osłabienie siły mięśniowej lub skurcze, informowali o tym lekarza. Szczególnie dotyczy to chorych stosujących wiele innych leków, mających niewydolność nerek czy niedoczynność tarczycy oraz będących w podeszłym wieku. Niekiedy konieczne jest przerwanie kuracji, zmiana leku, dawki lub schematu podawania. Pacjenci leczeni wysokimi dawkami statyn w wynikach laboratoryjnych mogą mieć podwyższone poziomy enzymów wątrobowych. Trzykrotne przekroczenie normy jest wskazaniem do zaprzestania leczenia. Do działań ubocznych najczęściej zgłaszanych przez pacjentów należą dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego w postaci bólów brzucha, wzdęć, biegunek czy zaparć. W rzadkich przypadkach mogą wystąpić bóle głowy, zaburzenia widzenia, wysypki, bezsenność czy bóle stawów.