Zatrucie grzybami – objawy i pierwsza pomoc

Według Światowej Organizacji Zdrowia co roku 2% populacji szuka pomocy medycznej z powodu zatrucia grzybami. Mimo wieloletniego doświadczenia w diagnozowaniu i leczeniu tego schorzenia wstępna diagnoza jest złożona i wymaga różnicowania oraz dokładnego określenia, jakie grzyby wywołały zatrucie (może to być zatrucie kilkoma rodzajami grzybów). Trudności związane są w większości przypadków z różnymi objawami i zespołami toksykologicznymi, które pojawiają się pod wpływem toksyn grzybowych. W związku z rozpowszechnieniem diagnozy ostrego zatrucia grzybami, każdy powinien zdawać sobie sprawę z doraźnych metod leczenia w tym przypadku. 

Zatrucie grzybami – jak dochodzi do zatrucia organizmu?  

Nieznajomość zebranych w lesie, a następnie zjadanych grzybów jest najczęstszą przyczyną zatrucia organizmu. Zbierane w lesie grzyby trujące mogą być łudząco podobne do grzybów jadalnych. 

Okres, w którym pojawiają się pierwsze objawy zatrucia, zależy od wielu czynników: 

• rodzaju trującego grzyba, 
• zjedzonej ilości trującego grzyba, 
• indywidualnych mechanizmów obronnych organizmu i funkcjonowania układu odpornościowo-humoralnego. 

Warto tutaj poruszyć popularnie powtarzane mity, że wszystkie grzyby trujące mają jakąś wspólną cechę. Na przykład, że tylko trujący, przekrojony grzyb zabarwi się na sino. Niestety, nie jest to takie proste. Jest to mechanizm ochronny grzybów zarówno jadalnych, jak i trujących, które wydzielają enzym – oksydazę fenolową, która rozkłada uszkodzone tkanki. Innym powtarzanym mitem jest to, że grzyba trującego nie zjadają ślimaki. To także nie jest prawdą. Podobnie jest z próbowaniem grzybów na smak i poszukiwanie smaku goryczki. Wiele trujących grzybów nie ma palącego, gorzkiego lub odrzucającego smaku, a wręcz słodkawy i dość przyjemny zapach i smak. 

Zatrucie grzybami u dziecka 

Szczególnie podatne na zatrucie grzybami są dzieci. Mają one niewykształcony układ odpornościowy oraz metaboliczny i podanie trującego grzyba dziecku może skończyć się tragicznie. Z tego względu grzybów leśnych nie powinno się podawać dziecku, póki nie skończy ono 10–12 lat. Grzyby hodowlane takie jak pieczarki, boczniaki i ewentualnie kurki można wprowadzać do diety dziecka już w pierwszym roku życia i to po odpowiednim przyrządzeniu. Zatrucia grzybami u dzieci mają cięższy przebieg. Bardzo ważne jest, aby kupować grzyby tylko ze sprawdzonego źródła. 

Zatrucie grzybami w ciąży 

Kobiety ciężarne również powinny unikać grzybów leśnych pozyskanych z niesprawdzonych źródeł. Specjaliści uspokajają jednak, że spożywanie jadalnych grzybów nie szkodzi ani przyszłej mamie, ani jej dziecku. Znajduje się w nich wiele składników odżywczych, a w dodatku wiele z nich jest niskokalorycznych, jednakże zalicza się je do produktów ciężkostrawnych. Ściany komórkowe grzybów zawierają chitynę. Jest to wielocukier, który przypomina celulozę, ale nie potrafimy go trawić. Z tego względu grzybów powinni unikać seniorzy, osoby z problemami trawiennymi oraz chorobami układu pokarmowego. 

Jakie grzyby najczęściej wywołują zatrucia? 

Największą toksyczność wykazują grzyby z rodzajów Amanita (popularnie nazywana muchomorami), Galerin (nazywane hełmówkami) i Lepiot (nazywane czubajeczkami). Początek pierwszych objawów ujawnia się średnio 6 godzin po spożyciu trującego produktu. 

Grupa amanitalna charakteryzuje się początkiem zatrucia po 24–48 godzinach. Wpływa to niekorzystnie na stan pacjentów, ponieważ wszystkie powstałe w tym czasie toksyny dostały się już do krwioobiegu, a leczenie w takim przypadku jest bardzo trudne. 

Objawy zatrucia grzybami – jakie są, kiedy występują?          

Istnieją 3 grupy zatruć trującymi grzybami i roślinami: 

• z efektem gastroenterotropowym (objawy ze strony układu pokarmowego), 
• z działaniem neurotropowym (objawy ze strony układu nerwowego), 
• z efektem hepatonefrotropowym (uszkodzenie nerek i wątroby). 

Zatrucie w grupie I charakteryzuje się szybkim początkiem choroby (najczęściej po 20 minutach, rzadziej w 2–3 godziny od spożycia). Dochodzi do zapalenia żołądka i jelit, które trwa z reguły od kilku godzin do dnia. W przypadku braku współistniejących chorób pacjenci z reguły nie umierają i istnieje szansa uratowania chorego. 

Zatrucia w grupie II są najczęściej spowodowane stosowaniem dość groźnych grzybów: Amanita muscaria (muchomor czerwony), Amanita panterina (muchomor plamisty), Clitocybe dealbata (lejkówka jadowita), Clitocybe cerusata (lejkówka zielonawa), Omphalotus olearius (kielichowiec pomarańczowy). Pierwsze objawy występują w okresie od 30 minut do 2 godzin. W zależności od rodzaju grzyba zatrucie powodują substancje, które determinują obraz kliniczny zatrucia. Najważniejsze z nich to muskaryna i muskarydyna. 

Z przewagą treści muskarynowych (w przypadku zatrucia grzybami Amanita muscaria, Amanita panterina) wśród objawów dominuje zespół cholinergiczny: 

• zwężenie źrenic, 
• ślinotok, 
• krwotok oskrzelowy, 
• zwężenie oskrzeli, 
• napadowy ostry ból brzucha, 
• nudności, wymioty, biegunka. 

Z kolei zatrucie muskarydyną i substancjami o podobnym działaniu powoduje: 

• rozszerzenie źrenic, 
• łzawienie, 
• potliwość i silne zmęczenie. 

W przypadku zatrucia w III grupie działają falo- i amanitotoksyny. W tej sytuacji objawy są podzielone na okresy: 

• bezobjawowy (może trwać do 6 dni), 
• zaburzenia żołądkowo-jelitowe (objawia się ostro, często nie wiąże się ich z grzybami, gdyż minęło kilka dni po ich spożyciu. Objawy nieżytu żołądkowo-jelitowego to łzawienie, biegunka, wymioty, ból brzucha. Trwa ok. 3 dni.) 
• w przypadku uszkodzenia wątroby lub nerek, możliwy jest przeszczep tych narządów. Zatrucie, jeśli nie będzie odpowiednio leczone, kończy się zwykle śmiercią. 

Jak wygląda leczenie zatrucia grzybami? 

Leczenie zatrucia grzybami ma charakter przyczynowy i objawowy. Po pierwsze należy przywrócić przerwane czynności życiowe. Następnie jak najszybciej należy przerwać kontakt z toksyną poprzez płukanie żołądka, podawanie doustne lub bezpośrednio do żołądka węgla aktywnego przez sondę w mieszaninie ze środkami przeczyszczającymi (np. sorbitol). W przypadku biegunki środki przeczyszczające nie są podawane. Stosowane są również substancje działające przeciwstawnie do trucizny (tzw. antidotum).  

Przy przewadze objawów zatrucia muskarynowego zwykle podaje się atropinę. Przy występowaniu objawów zatrucia muskarydyną jako antidotum jest przepisywana dożylnie fizostygmina lub galantamina. Leczenie zespołu konwulsyjnego w przypadku jego wystąpienia nie różni się zbytnio od konwencjonalnej terapii w takich przypadkach (leki przeciwdrgawkowe). Ponadto konieczna jest hospitalizacja na specjalistycznym oddziale intensywnej terapii. Konieczne mogą być również przeszczepy uszkodzonych narządów (najczęściej wątroba lub nerki). 

Pierwsza pomoc w domu przy zatruciu grzybami 

Na etapie przedszpitalnym w domu choremu możemy udzielić pierwszej pomocy w następujący sposób: 

• wezwanie pogotowia lub transport chorego do szpitala, 
• wykonanie badania pacjenta w momencie naruszenia funkcji życiowych. W zależności od rodzaju zaburzenia stosuje się badania drożności dróg oddechowych, przywracanie zaburzonej wentylacji i krążenia krwi metodą usta-usta, oddychanie usta-nos oraz pośredni masaż serca. 
• przy zachowanej świadomości i braku zaburzeń hemodynamicznych lekarz może wykonać płukanie żołądka lub wywołać wymioty (gdy pacjent jest świadomy). Środki wymiotne podawane samodzielnie nie są wskazane. 

Należy pamiętać, że całkowite przywrócenie zdrowia po zatruciu grzybami jest możliwe. Dzięki szybkiej pomocy i przestrzeganiu zaleceń lekarza w nawet 90% przypadków zdrowie zostaje w pełni przywrócone. Należy mieć świadomość, że zatrucie grzybami, przede wszystkim amanitalnymi, niestety w wielu przypadkach prowadzi do śmiertelnych skutków. Pozytywny wynik zależy od terminowości zwrócenia się o pomoc lekarską, która powinna być kompleksowa i specjalistyczna, z wykorzystaniem metod odkażania przewodu pokarmowego, resuscytacji płynowej, pozaustrojowej detoksykacji oraz wczesnego podawania antidotum.