Polio – przyczyny, objawy, leczenie choroby Heinego-Medina

Polio jest wirusową chorobą zakaźną, która może prowadzić do śmierci lub ciężkiego kalectwa na skutek wiotkiego porażenia mięśni. Do zakażenia poliowirusem dochodzi drogą pokarmową lub w wyniku bezpośredniego kontaktu z chorym. Jak rozpoznać polio i w jaki sposób się przed nim uchronić? Jakie są objawy choroby Heinego-Medina?

W Polsce, dzięki obowiązkowym szczepieniom ochronnym, od kilkunastu lat nie odnotowano przypadku zachorowania na chorobę Heinego-Medina, choć polio występuje w wielu krajach, gdzie może dojść do zakażenia, zwłaszcza u osób nieszczepionych. Leczenie polega na łagodzeniu objawów choroby oraz rehabilitacji w przypadku porażenia mięśni. Na czym polega choroba polio?

Polio – charakterystyka choroby Heinego-Medina 

Polio, nazywane także nagminnym porażeniem dziecięcym, chorobą Heinego-Medina lub nagminnym zapaleniem rogów przednich rdzenia kręgowego, jest ostrą chorobą zakaźną o podłożu wirusowym. Do zakażenia dochodzi drogą pokarmową, kropelkową lub poprzez bezpośredni kontakt z chorym. Choroba prowadzi do rozwoju porażeń mięśni i trwałego kalectwa.  

Okres wylęgania objawów wynosi od 3 do 35 dni od kontaktu z chorym. Najczęściej do zakażenia dochodzi poprzez bezpośredni kontakt. Okres największej zakaźności dla otoczenia występuje w okresie kilku dniu przed pojawieniem się pierwszych dolegliwości, aż do 3–4 tygodni po ich wystąpieniu. Polio jest wywoływane przez trzy różne typy poliowirusów: typ 1, 2 lub 3.  

Do czynników ryzyka zakażenia poliomyelitis należą brak szczepień ochronnych oraz wyjazdy osób nieszczepionych w obszary endemicznego występowania polio (Nigeria, Afganistan, Pakistan, Etiopia, Izrael, Somalia i Kamerun).  

Do rozwoju ciężkiego przebiegu choroby predysponuje ciąża oraz humoralne zaburzenia odporności, w tym zakażenie HIV, stan po przeszczepie narządów oraz agammaglobulinemia.  

Polio – zachorowalność w Polsce  

Dzięki przeprowadzonym w Polsce (w latach 1959–1960) masowym szczepieniom przeciwko polio doustną szczepionką OPV obserwowano stopniowy spadek zachorowalności oraz śmiertelności z powodu choroby Heinego-Medina. Od 1985 roku nie odnotowano w Polsce zachorowania na poliomyelitis, wywołanego dzikim typem wirusa. Sporadycznie obserwuje się zachorowania na polio u osób nieszczepionych, które zakaziły się w wyniku pobytu w krajach o endemicznym występowaniu choroby.  

Polio – objawy  

Do pierwszych objawów zakażenia poliowirusem zalicza się objawy nieswoiste, np. stan podgorączkowy lub gorączka, najczęściej poniżej 39°C, dreszcze, bóle głowy, wymioty, ból gardła, osłabienie i brak apetytu. W przypadku zajęcia ośrodkowego układu nerwowego pojawia się silny ból głowy, sztywność i bolesność karku oraz zaburzenia świadomości. U osób z porażeniem mięśni szkieletowych w przebiegu polio obserwuje się bolesność mięśni, przeczulicę, parestezje oraz skurcze mięśni.  

W zależności od umiejscowienia zajętych nerwów mogą wystąpić zaburzenia połykania lub trudności z oddawaniem moczu.  

Ze względu na obraz kliniczny i przebieg choroby wyróżnia się następujące postaci choroby polio: 

• bezobjawowy przebieg – najczęstsza postać choroby, 
• lekka, nieswoista choroba gorączkowa, zwana także polio poronnym,  
• aseptyczne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, 
• postać porażenna z zajęciem mięśni – najrzadsza, ale najgroźniejsza postać choroby.  Porażenia mięśni mają charakter wiotki i zazwyczaj są jednostronne. Ta postać choroby najczęściej występuje u starszych dzieci i dorosłych.  

Choroba Heinego-Medina (polio) – powikłania  

W przebiegu choroby polio istnieje ryzyko rozwoju ciężkich i nieodwracalnych powikłań, które mogą prowadzić nawet do zgonu na skutek porażenia mięśni oddechowych. Największe ryzyko ciężkich porażeń mięśni występuje u kobiet w ciąży, dorosłych oraz u starszych dzieci, zwłaszcza w przypadku współistnienia innych chorób przewlekłych. 

Porażenie mięśni może dotyczyć każdej części ciała, w tym także mięśni oddechowych lub innych narządów. Porażenia są zazwyczaj jednostronne, choć mogą obejmować wszystkie kończyny. Uszkodzenia nerwów najczęściej mają charakter trwały, choć u niektórych chorych ustępują samoistnie po kilku miesiącach.  

Polio – diagnostyka i leczenie 

Podejrzenie polio stawia się u osób nieszczepionych, które wróciły terenów endemicznego występowania choroby lub miały kontakt z chorym. Typowym objawem sugerującym rozpoznanie choroby Heinego-Medina jest nagłe pojawienie się u chorego asymetrycznego porażenia wiotkiego mięśni, które charakteryzuje się obniżonym napięciem mięśni. Celem postawienia diagnozy pobiera się wymaz z nosa.  

Leczenie polio polega na stosowaniu leków łagodzących objawy choroby, w tym przeciwbólowych i przeciwgorączkowych a także kontrolowanie zaburzeń krzepnięcia krwi oraz gospodarki wodno-elektrolitowej w warunkach szpitalnych. Chorym zaleca się odpoczynek oraz unikanie wysiłku fizycznego. W przypadku wystąpienia zaburzeń oddychania stosuje się metody wspomagające proces oddychania lub wentylację mechaniczną. W przypadkach porażeń mięśni zaleca się rehabilitację.  

Choroba Heinego-Medina – profilaktyka. Szczepionka przeciw polio 

Profilaktyka przeciw zachorowaniu na polio obejmuje przestrzeganie higieny, zwłaszcza w tracie posiłków, gdyż poliowirusy przenoszą się drogą pokarmową. Najskuteczniejszą metodą ochrony przed zakażeniem chorobą Heinego-Medina jest szczepienie ochronne (szczepionka IPV). Przed wprowadzeniem obowiązkowych szczepień ochronnych, poliomyelitis było przyczyną dużej liczby zgonów i trwałego inwalidztwa na całym świeci. Szczepionka, która jest stosowana w Polsce, jest szczepionką inaktywowaną (zabitą) i zawiera wszystkie 3 szczepy wirusów polio (typ I, II, III). Po podaniu domięśniowym lub podskórnym szczepionki dochodzi do produkcji swoistych przeciwciał we krwi, które chronią przed ciężkimi powikłaniami choroby i utrzymują się przez całe życie.

Według polskiego kalendarza szczepień szczepienie w schemat szczepienia ochronnego przeciw polio wchodzi podanie 3 dawek szczepionki do 2. roku życia (w 3–4., 5–6. oraz 16–18. miesiącu życia) oraz jedną dawkę przypominającą w 6. roku życia.