Ubytki przyszyjkowe niepróchnicowego pochodzenia. Rodzaje, przyczyny powstawiania, różnicowanie i leczenie

Wbrew potocznemu wyobrażeniu ubytki w zębach nie zawsze wynikają ze zmian próchnicowych. Ubytki przyszyjkowe mogą mieć różnorodne pochodzenie – czasem ich źródłem są po prostu złe nawyki związane z jamą ustną. Warto wiedzieć jak można sobie pomóc i unikać tego rodzaju problemów.

Najczęstszą przyczyną utraty twardych tkanek zęba jest próchnica. Jeśli zlokalizowana jest w okolicy dziąsła to określa się ją mianem próchnicy przyszyjkowej. Jednak ubytki mogą powstawać także w wyniku działania innych czynników: czynnościowych (związanych z nadmiernym obciążeniem zębów), mechanicznych oraz chemicznych. Są to tzw. ubytki niepróchnicowego pochodzenia.

Czym jest ubytek przyszyjkowy i jakie są przyczyny jego powstawania?

Ubytek przyszyjkowy to utrata twardych tkanek zęba, prowadząca początkowo do utraty szkliwa i odsłonięcia głębszych warstw zęba, a następnie także do ich degradacji. W konsekwencji ząb staje się nieestetyczny i pojawia się nadwrażliwość zęba na bodźce (ból zęba przy szczotkowaniu oraz jedzeniu i piciu). Jeśli czynnik przyczynowy nie zostanie wyeliminowany oraz nie podejmie się leczenia stomatologicznego, polegającego na wypełnieniu ubytku, proces będzie postępował. W konsekwencji może doprowadzić do zapalenia miazgi, a także złamania zęba.

W zależności od czynnika przyczynowego, ubytki niepróchnicowego pochodzenia możemy podzielić na trzy typy:

1. abfrakcje
2. abrazje
3. erozje

Abfrakcja to wykruszanie się tkanek zęba na skutek nieprawidłowego rozkładu sił żucia. Zamiast wzdłuż osi zęba, siły układają się pod kątem, prowadząc do zgięcia zęba w okolicy przyszyjkowej. Szkliwo ma małą odporność na rozciąganie, wobec czego dochodzi do jego uszkodzenia i utraty. Powstaje ubytek zęba przy dziąśle lub pod nim. Ma on kształt klina, stąd jego nazwa ubytek klinowy. Abfrakcja dotyczy pojedynczych zębów, a ubytki umiejscowione są od strony policzkowej. Głównymi przyczynami powstawania ubytków klinowych są parafunkcje, np. nawykowe zgrzytanie zębami, nagryzanie przedmiotów, długotrwałe żucie gumy, wady zgryzu oraz braki zębowe, prowadzące do przemieszczania się zębów i zmiany ich położenia w łuku zębowym.

Abrazja polega na ścieraniu tkanek zęba przy użyciu czynników zewnętrznych. Może to być np. klamra protezy czy szczoteczka do zębów. Ubytki abrazyjne spowodowane niewłaściwym szczotkowaniem są najczęściej umiejscowione w obrębie zębów przednich, ewentualnie bocznych przedtrzonowców. U osób praworęcznych, głównie po lewej stronie. Ubytki tego typu początkowo przypominają rysę, a następnie przybierają kształt klina o wypolerowanej, gładkiej powierzchni. Zlokalizowane są nad dziąsłem.

Erozja to niszczenie powierzchni zęba przez substancje chemiczne. Najczęściej zęby ulegają uszkodzeniu przez kwaśną treść żołądkową, zarzucaną do przełyku i gardła przy refluksie żołądkowo-przełykowym (GERD) lub wymiociny (np. u osób cierpiących na bulimię czy u kobiet w ciąży). Coraz częściej obserwuje się ubytki powstałe wskutek częstego spożywania pokarmów i napojów kwaśnych, o niskim pH. Należą do nich m.in. owoce cytrusowe, soki, herbaty owocowe, wina, napoje gazowane, napoje izotoniczne, zalewy octowe, rozpuszczalne tabletki witaminy C.

Ubytki erozyjne zazwyczaj obejmują więcej zębów. Mają kształt płaskich, zaokrąglonych wgłębień o błyszczącej powierzchni. Ubytki spowodowane kwaśną dietą zlokalizowane są najczęściej na powierzchniach wargowych i policzkowych zębów górnych. W przypadku działania kwaśnej treści żołądkowej uszkodzeniu ulegają powierzchnie podniebienne zębów przednich górnych i policzkowe zębów bocznych dolnych.

Jak leczyć ubytki przyszyjkowe?

W przypadku utraty tkanek zęba pochodzenia niepróchnicowego najważniejsze jest znalezienie czynnika, który do niej doprowadził i jego eliminacja. W przypadku abfrakcji (ubytki klinowe) zazwyczaj trzeba wyeliminować parafunkcje, przeprowadzić leczenie ortodontyczne czy uzupełnić braki zębowe. Jeśli przyczyną są błędy w myciu zębów, należy je skorygować, przeprowadzając instruktaż higieny jamy ustnej i dobierając  pacjentowi akcesoria do mycia. Jeśli ubytki mają charakter erozji, konieczne może okazać się skierowanie pacjenta na konsultację do lekarza specjalisty czy zmiana nawyków żywieniowych. Najczęściej jednak etiologia ubytków jest wieloczynnikowa (przy czym jeden z czynników odgrywa rolę dominującą) i poszczególne czynniki zwiększają podatność na działanie destrukcyjne innych. Dlatego też konieczne jest wyeliminowanie wszystkich nieprawidłowości.

Jak zapobiegać ubytkom przyszyjkowym?

Powstawaniu ubytków przyszyjkowych można zapobiegać, eliminując przyczyny ich powstawania. Dlatego też należy odbywać regularne wizyty u lekarza dentysty i poddawać się niezbędnemu leczeniu, postarać się wyeliminować parafunkcje, warto odbyć wizytę higienizacyjną z instruktażem higieny.

Dobrze jest przeanalizować swoją dietę i zredukować potrawy i napoje kwaśne, przede wszystkim pod kątem częstotliwości ich przyjmowania (im dłuższy czas kontaktu kwaśnych produktów z zębami, tym większe ryzyko uszkodzeń zębów). W przypadku spożycia produktów sprzyjających erozji lub na przykład wystąpienia wymiotów, należy przepłukać usta wodą, a zęby umyć po upływie pół godziny. Jest to czas potrzebny na neutralizację kwasów przez ślinę.

Ubytki klinowe – jak dbać o zęby

W trosce o zapobieganie ubytkom klinowym należy zrezygnować z twardych szczoteczek i past o wysokim współczynniku ścieralności (np. niektóre pasty wybielające). Warto używać past oraz płynów do płukania ust z fluorem, a w szczególności tych dedykowanym zębom z nadwrażliwością.