Choroba wieńcowa – objawy, przyczyny i leczenie

Choroba wieńcowa, określana również mianem choroby niedokrwiennej serca, to zespół objawów wywołanych niedokrwieniem mięśnia sercowego. Jako główną przyczynę choroby wieńcowej podaje się miażdżycę. W przypadku rozpoznania choroby niedokrwiennej serca eliminacja czynników ryzyka i wdrożenie odpowiedniego leczenia mogą zapobiec groźnym konsekwencjom, takim jak zawał mięśnia sercowego lub nagły zgon. 

Choroba wieńcowa jest jedną z głównych chorób układu krążenia w krajach wysoko rozwiniętych, jej najpoważniejsza postać –  zawał serca – jest jedną z najczęstszych przyczyn zgonów. Choroba wieńcowa dotyczy głównie mężczyzn po 40. roku życia, a u kobiet po menopauzie ilość zachorowań zrównuje się niemal z mężczyznami. Liczba zachorowań na chorobę niedokrwienną serca rośnie z wiekiem, zwłaszcza u osób z czynnikami ryzyka. Czy można jej zapobiec? W jaki sposób ją rozpoznać i leczyć?

Choroba wieńcowa – co to jest? Charakterystyka choroby niedokrwiennej serca 

Choroba wieńcowa (choroba niedokrwienna serca, zespół wieńcowy) charakteryzuje się upośledzeniem przepływu krwi przez tętnice wieńcowe na skutek zmian miażdżycowych tych naczyń. Niedostateczne ukrwienie oznacza niedostateczne zaopatrzenie w tlen; objawy zespołu wieńcowego są zatem wyrazem niewystarczającej podaży tlenu w stosunku do zapotrzebowania mięśnia sercowego (brak równowagi między podażą a zapotrzebowaniem jest stały z powodu miażdżycy lub przejściowy z powodu np. skurczu naczyń wieńcowych, nadczynności tarczycy, gorączce).  

Czynniki ryzyka choroby wieńcowej 

Czynniki ryzyka choroby wieńcowej są takie same jak w miażdżycy. Zalicza się do nich przede wszystkim:

• wiek – ryzyko wzrasta po ukończeniu 40. roku życia, 
• czynniki genetyczne – dodatni wywiad rodzinny,
• dyslipidemia – podwyższony cholesterol oraz inne zaburzenia lipidowe,
• palenie tytoniu,
• cukrzyca, 
• nadciśnienie tętnicze – sprzyja nie tylko postępowi choroby, ale także zwiększa zużycie tlenu,
• wysokie stężenie CRP – białka C-reaktywnego, 
• podwyższone stężenie insuliny we krwi m.in. wskutek insulinooporności,
• podwyższone stężenie homocysteiny,
• otyłość, 
• zwiększona gotowość prozakrzepowa (m.in. podwyższone stężenie fibrynogenu),
• niewydolność nerek, 
• siedzący tryb życia, brak aktywności fizycznej, narażenie na przewlekły stres, 
• czynniki zapalne takie jak Chlamydia Pneumoniae czy Helicobacter Pylori (wciąż badane).

Choroba wieńcowa a miażdżyca 

Choroba wieńcowa w większości przypadków jest spowodowana miażdżycą naczyń wieńcowych. W ich ścianie tworzą się blaszki miażdżycowe, zwężające światło naczynia, które powodują upośledzenie dopływu krwi do mięśnia sercowego – części, zaopatrywanej przez dane naczynie. Blaszki miażdżycowe zawierają włókna kolagenowe, a także komórki wypełnione cholesterolem. 

Przyczyny choroby wieńcowej (niedokrwiennej) 

Najczęstszą przyczyną choroby wieńcowej jest miażdżyca tętnic wieńcowych. Inne, rzadsze przyczyny to: 

• skurcz tętnicy wieńcowej,  
• zator tętnicy wieńcowej,  
• zapalenie tętnic wieńcowych,  
• wady anatomiczne naczyń wieńcowych,  
• uraz tętnicy wieńcowej,  
• zakrzepica tętnicza,  
• zmniejszona podaż tlenu w stosunku do zapotrzebowania wskutek wad zastawki aortalnej lub kardiomiopatii przerostowej, zatrucia tlenkiem węgla, nadczynności tarczycy, niskiego ciśnienia (niedociśnienia), niedokrwistości, mostków mięśniowych (w czasie skurczu mięśnia sercowego mostki uciskają tętnicę wieńcową, powodując jej zwężanie się),
• rozwarstwienie aorty. 

Postaci choroby wieńcowej 

Choroba wieńcowa może mieć:

• postać przewlekłą – bezbólową (głównie w cukrzycy), mikronaczyniową (sercowy lub kardiologiczny zespół X, dławica mikronaczyniowa), naczyniowo-skurczową (tak zwana dławica Prinzmetala – dławica odmienna),
• postać związana z obecnością mostka mięśniowego,
• postać stabilnej dławicy oraz niestabilnej dławicy piersiowej,
• postać ostrego zespołu wieńcowego bez uniesienia odcinka ST oraz ostrego zespołu wieńcowego z uniesieniem odcinka ST – te ostatnie to zawał serca.  

Przeczytaj więcej: Dławica piersiowa – rodzaje i objawy bólu w chorobie wieńcowej

Objawy choroby wieńcowej 

Głównym objawem choroby niedokrwiennej serca jest typowy ból dławicowy. Jest opisywany przez pacjentów jako dyskomfort, gniecenie, uczucie ciężaru zlokalizowane za mostkiem, może promieniować do lewego barku, gardła, szczęki, żuchwy, zdarza się nietypowo miedzy łopatkami lub w nadbrzuszu.

Ból jest wywołany wysiłkiem fizycznym, ustępuje w spoczynku lub natychmiast po zażyciu nitrogliceryny i trwa zwykle nie dłużej niż kilka minut (maksymalnie 3 minuty). Czasem ból może być spowodowany zimnym powietrzem lub silnym stresem. Trzy jego cechy to typowa lokalizacja, związanie z wysiłkiem oraz czas trwania. 

Choroba wieńcowa (niedokrwienna serca) – diagnostyka 

Diagnostyka choroby niedokrwiennej serca obejmuje dokładny wywiad (zwłaszcza pod katem czynników ryzyka i objawów) i badanie  fizykalne. Kolejnym krokiem są badania laboratoryjne, zwłaszcza pełen lipidogram i glukoza.

Ponadto u pacjenta wykonuje się: EKG spoczynkowe i wysiłkowe, 24-godzinne monitorowanie EKG metodą Holtera, USG serca (ECHO) spoczynkowe oraz obciążeniowe (próba dobutaminowa), scyntygrafię perfuzyjną, angio-CT tętnic wieńcowych, rezonans magnetyczny, PET. Z badań inwazyjnych wykonuje się koronarografię. Dzięki niej można dokładnie zlokalizować miejsca zwężenia tętnic i poszerzyć je np. poprzez wszczepienie stentu. 

Leczenie choroby wieńcowej 

Bardzo ważne jest leczenie farmakologiczne chorób współistniejących, zwłaszcza cukrzycy i nadciśnienia tętniczego. 

Leczenie farmakologiczne rozpoznanej i objawowej choroby wieńcowej obejmuje „ABS” – aspirynę (kwas acetylosalicylowy), beta bloker i statynę. Przewlekłe leczenie pochodnymi nitrogliceryny nie ma zastosowania praktycznego z uwagi na szybkie rozwinięcie tolerancji na lek. Niektórzy stosują leczenie cytoprotekcyjne –  trimetazydyną – mające na celu ochronę niedotlenionych komórek mięśnia sercowego. 

U części pacjentów (z ostrym zespołem wieńcowym oraz przewlekłym zespołem wieńcowym, niereagującym na leczenie zachowawcze) wskazane jest leczenie interwencyjne – angioplastyka wieńcowa z implantacją stentu lub – przy zajęciu wielu naczyń albo trudności technicznych (wąskie naczynie lub osty kąt odejścia) – pomostowanie aortalno-wieńcowe (tak zwane by-passy). 

Dieta w chorobie wieńcowej – co jeść przy chorobie niedokrwiennej serca? 

Najbardziej zalecana dietą w chorobie wieńcowej są dieta śródziemnomorska, oprócz niej rekomenduje się także dietę DASH (w obu dietach występują podobne zalecenia) oraz dietę wegańską. Ważne jest ograniczenie cukrów prostych, tłuszczów, zwiększenie ilości błonnika, spożycia owoców, warzyw. Wskazane jest gotowanie na parze, duszenie bez tłuszczu, pieczenie w folii. 

Wysiłek fizyczny przy chorobie wieńcowej 

Regularny wysiłek fizyczny jest bardzo ważnym elementem zarówno profilaktyki, jak i leczenia choroby wieńcowej. Przede wszystkim wpływa korzystnie na korektę metabolicznych czynników ryzyka, takich jak lipidów, węglowodanów, masy ciała, ciśnienia tętniczego, zmniejsza insulinooporność, a tym samym nadmierne wydzielanie insuliny, poprawia funkcję śródbłonka naczyń krwionośnych, działa korzystnie na czynniki prozapalne i prozakrzepowe. 

Najlepiej jest racjonalnie programować ćwiczenia, czyli dokładnie określić ich rodzaj, intensywność i liczbę. Podstawą jest systematyczność. Należy ćwiczyć co najmniej 3 razy w tygodniu po 30–60 min. Zaleca się wysiłki wytrzymałościowe o charakterze dynamicznym, np. marsz, trucht, bieg, jazda na rowerze, pływanie, taniec towarzyski oraz niektóre gry zespołowe. Wskazane są 10-minutowa rozgrzewka na początek oraz 10-minutowe zwolnienie/wyciszenie pod koniec treningu. 

Choroba wieńcowa – powikłania i rokowania 

Głównymi powikłaniami choroby wieńcowej są zawał serca i niewydolność serca. Przy dużej dostępności pracowni hemodynamicznych (kardiologii interwencyjnej) i leczeniu rokowania co do życia są dobre. Ważne jest jak najszybsze rozpoznanie choroby wieńcowej oraz trafienie na właściwe leczenie inwazyjne. 

Choroba niedokrwienna serca a praca fizyczna

Wykonywanie ćwiczeń u praca fizyczna nie jest bezwzględnie przeciwwskazana. Ruch w chorobach serca jest elementem rehabilitacji kardiologicznej. Musi być jednak dostosowana do stanu zdrowia pacjenta, jego chorób współtowarzyszących, ogólnego stanu zdrowia i motywacji.

Osoby, u których dopiero zdiagnozowano chorobę niedokrwienną serca są często kierowane na rehabilitację. Wiele z nich może bezpiecznie rozpocząć także program ćwiczeń w domu. Należy tylko pamiętać, żeby wcześniej skonsultować się ze swoim lekarzem oraz fizjoterapeutą, żeby określić rodzaj ćwiczeń oraz zalecaną intensywność. Szczególnie dotyczy to osób, u których w ostatnim czasie wystąpił ostry epizod wieńcowy (zawał lub mocny ból wieńcowy). Aby określić bezpieczną intensywność ćwiczeń, stosuje się testy wysiłkowe – przeprowadzane na bieżni lub na rowerze stacjonarnym, pod okiem kardiologa i fizjoterapeuty.

Na podstawie testów wysiłkowych określa się zakres tętna, w którym ćwiczenia są bezpieczne i efektywne. Dlatego też osoby cierpiące na chorobę niedokrwienną powinny zaopatrzyć się w monitor tętna, aby ściśle przestrzegać zalecanego zakresu.

Jak zapobiegać chorobie wieńcowej? 

Najlepszym sposobem zapobiegania chorobie wieńcowej jest zwalczanie każdego czynnika ryzyka i farmakologiczne leczenie chorób współistniejących. Istotne działania na rzecz profilaktyki choroby wieńcowej to przede wszystkim: dbanie o prawidłowe poziomy cukru, cholesterolu, ciśnienia tętniczego, wagi.  Co więcej, ważne jest przestrzeganie odpowiedniej diety w połączeniu z regularną aktywnością fizyczną. Warto także zadbać o o dobre relacje i zachowanie równowagi między pracą a odpoczynkiem.