Zespoły mielodysplastyczne (MDS) – objawy, przyczyny, leczenie

DNA organizmów żywych – choć wspaniale zaprojektowane – jest bardzo podatne na działanie mutagennych czynników zewnętrznych. Narażenie na różnorodne substancje chemiczne (np. benzen), metale ciężkie, nawozy sztuczne, dym tytoniowy, promieniowanie jonizujące i fale X używane w radioterapii znacząco zwiększa ryzyko uszkodzenia materiału genetycznego i zachorowania na nowotwór. W obecnych czasach unikanie czynników mutagennych jest praktycznie niemożliwe, toteż odsetek chorych na zespoły mielodysplastyczne i inne choroby nowotworowe będzie niestety coraz większy.

1. Zespoły mielodysplastyczne (MDS) – co to jest?
2. Zespoły mielodysplastyczne – objawy
3. Czy zespoły mielodysplastyczne są dziedziczne?
4. Jak leczyć MDS?
5. Zespoły mielodysplastyczne – rokowania
6. Zespoły mielodysplastyczne – długość życia
7. Czy zespół mielodysplastyczny to nowotwór?
8. Zespół mielodysplastyczny a białaczka

Zespoły mielodysplastyczne (MDS) – co to jest?

Zespoły mielodysplastyczne to wywołane mutacją genetyczną nowotwory krwi. Charakteryzują się upośledzonym tworzeniem czerwonych krwinek (erytrocytów), płytek krwi (trombocytów) oraz limfocytów odpowiedzialnych za obronę organizmu przed drobnoustrojami chorobotwórczymi. W zależności od wariantu choroby cytopenia (niedobór) może dotyczyć jednego, dwóch lub wszystkich trzech (pancytopenia) wymienionych elementów morfotycznych krwi. Zespoły mielodysplastyczne mogą prowadzić do śmierci w wyniku powikłań niedoboru erytrocytów, limfocytów lub trombocytów, a także transformować w ostre białaczki szpikowe (AML).

Zespoły mielodysplastyczne – objawy

Zespół mielodysplastyczny cechuje się niecharakterystycznymi objawami, przez co można go łatwo pomylić z innymi chorobami. Symptomy są za to ściśle powiązane z odchyleniami, które prezentuje morfologia krwi pacjenta.

 W przypadku anemii jest to:

• bladość skóry i śluzówek,
• znaczne osłabienie i zwiększona męczliwość,
• przyśpieszone bicie serca,
• zawroty głowy, upośledzona koncentracja.

Gdy występuje trombocytopenia (niedobór płytek krwi), zauważyć można:

• zwiększoną skłonność do powstawania siniaków,
• krwawienia z nosa,
• wybroczyny krwawe (drobne, żywoczerwone punkty na skórze),
• przedłużające się krwawienie po wyrwaniu zęba.

Niedobór limfocytów skutkuje:

• częstymi infekcjami o ciężkim przebiegu,
• trudnościami w wyleczeniu infekcji,
• krwawieniem z dziąseł.

Czy zespoły mielodysplastyczne są dziedziczne?

Wiedząc, że przyczyną MDS są mutacje DNA w genach odpowiedzialnych za prawidłową syntezę elementów morfotycznych krwi, warto zastanowić się, czy mielodysplazja szpiku jest dziedziczna, czy jesteśmy na nią bardziej narażeni, gdy chorują nasi krewni. Mimo że znane są konkretne geny, których uszkodzenie prowadzi do zachorowania na zespół mielodysplastyczny, nie zawsze wiadomo, jaki czynnik wywołał daną mutację.

Znacznie rzadziej MDS występuje u osób młodych i na ogół ma związek z dziedziczną chorobą genetyczną. Do zachorowania predysponują: zespół Fanconiego, zespół Blooma i niedokrwistość Blackfana-Diamonda.

Jak leczyć MDS?

Celem leczenia zespołu mielodysplastycznego – w zależności od przyczyny, występujących objawów, wieku i ogólnego stanu pacjenta – jest wyleczenie, przedłużenie życia lub jego komfortu. Bardziej radykalną terapię stosuje się, gdy pacjent ma wysokie ryzyko progresji do ostrej białaczki szpikowej oraz duże odchylenia w badaniach laboratoryjnych. Z kolei chorzy bezobjawowi z niewielką cytopenią w morfologii krwi mogą podlegać jedynie obserwacji bez konieczności podejmowania terapii.

Chorzy na zespół mielodysplastyczny mogą otrzymać leczenie przyczynowe oraz objawowe. Jedyną metodą, która daje możliwość wyleczenia MDS, jest przeszczep szpiku od osoby zdrowej, jednak jest to procedura bardzo ryzykowna i wyczerpująca dla organizmu pacjenta. Wobec tego stosuje się ją jedynie u chorych w dobrym stanie ogólnym, którzy jednocześnie mają wysokie ryzyko transformacji do AML.

Metody objawowe mogą być terapią wspomagającą leczenie przyczynowe, a także stanowić jedyne podjęte leczenie. Ich celem jest poprawa parametrów krwi, a tym samym złagodzenie symptomów zespołu mielodysplastycznego, czyli poprawa jakości życia pacjenta. Chorym z niskim poziomem czerwonych krwinek często podaje się erytropoetynę, która stymuluje produkcję erytrocytów. Gdy anemia jest poważna, można również przetaczać krew. Regularne transfuzje krwi mogą powodować nadmierne gromadzenie się żelaza w organizmie i w efekcie uszkodzenie wielu narządów, np. wątroby. Szczególnie podatni na skutki uboczne z tym związane są pacjenci cierpiący na zespół mielodysplastyczny typu RARS (refractory anaemia with ring sideroblasts), który jest wywołany upośledzonym metabolizmem żelaza w erytrocytach. Z kolei gdy głównym problemem pacjenta jest niedobór limfocytów i częste infekcje, stosuje się czynniki wzrostu pobudzające syntezę limfocytów. Natomiast trombocytopenię (niedobór płytek krwi) można leczyć przetoczeniami lub lekami zwiększającymi krzepliwość krwi, np. kwasem traneksamowym.

Zespoły mielodysplastyczne – rokowania

Prognozy dla chorych na MDS – zarówno odnośnie czasu przeżycia, jak i ryzyka transformacji w ostre białaczki szpikowe – są zależne od:

• wieku (niekorzystnym czynnikiem jest wiek >60 lat);
• obecności mutacji genetycznych (czynnik niekorzystny rokowniczo);
• stężenia hemoglobiny we krwi (≥10 g/dl jest dobrym prognostykiem);
• liczby płytek krwi (≥100 000/µl to dobry poziom);
• poziomu neutrocytów (poziom <800/µl jest niekorzystny rokowniczo);
• obecności zmian w szpiku kostnym (obecność dużej ilości blastów, czyli niedojrzałych postaci krwinek, jest niekorzystna).

Zespół mielodysplastyczny może ewoluować w AML, które cechują gorsze rokowania.

Zespoły mielodysplastyczne – długość życia

Średnia długość życia pacjenta z MDS waha się od 5 miesięcy w przypadku pacjentów wysokiego ryzyka do 6-8 lat u pacjentów niskiego ryzyka. Po przeszczepie szpiku aż 40-50% uzyskuje efekt w postaci 5-letniego przeżycia bez nawrotu choroby. Niektóre leki stosowane w chemioterapii mogą przedłużyć życie chorego o kilka do kilkunastu miesięcy.

Czy zespół mielodysplastyczny to nowotwór?

Zastanawiając się, czym jest MDS, musimy zdawać sobie sprawę, że choroba ta jest wywołana przez mutację w komórkach krwiotwórczych. Z tego względu zespół mielodysplastyczny zaliczany jest do nowotworów, mimo że nie jest guzem zlokalizowanym w jednym konkretnym narządzie. Diagnostyka nowotworów narządów i tkanek miękkich jest w związku z tym zupełnie inna i oparta na badaniach obrazowych, które w wykrywaniu MDS są praktycznie bezużyteczne.

Zespół mielodysplastyczny a białaczka

Zespół mielodysplastyczny rozpoznaje się, gdy odsetek blastów w szpiku kostnym wynosi od 6% do 19%, a białaczkę (AML) – gdy stanowią one co najmniej 20% komórek układu krwiotwórczego. Przyczyny i czynniki ryzyka zachorowania na te choroby są bardzo podobne, a MDS może ewoluować w AML. Czym zatem różnią się te schorzenia i jakie są objawy białaczki?